Inzicht ontstaat in stilte.
Lionel Messi (1987) is een Argentijnse voetballer van buitengewone categorie. Hij is zeven keer uitgeroepen tot beste voetballer van de wereld, een record. In een wedstrijd zie je hem nauwelijks rennen. Zijn inzicht ontstaat in stilte is trefzeker.
Ik las een artikel dat enig licht werpt op de kwaliteiten die van deze kleine man (lengte 170 cm)zo'n uitzonderlijk fenomeen maken. Wat dat met onze meditatie te maken heeft?
Enkele bewerkte citaten uit het artikel Messi in De Correspondent:
De eerste minuten van de wedstrijd negeert de Argentijn de bal. Hij maakt een rustige wandeling over het veld. Hij doet een verkenningstocht. Hij bestudeert iedere tegenstander, kijkt waar die positie kiest en hoe de verdediging in elkaar zit.
Coaches laten Messi vrij om te wandelen. De doelmatigheid van zijn wandelingen is namelijk uniek. Hoe beter de voetballer, hoe meer hij op het veld rondkijkt en Messi is daarin de beste. Als hij wandelt, is zijn brein volop aan het werk, elk detail wordt opgeslagen. Rondstruinend plant hij zijn beslissende acties.
Hoewel Messi niet uitzonderlijk snel is, is hij met de bal even vlug als zonder. Hij registreert in een oogopslag wat het standbeen van de verdediger is, en passeert hem aan die kant. Messi speelt superefficiënt: hij maakt nooit een schijnbeweging te veel.
De Grond, De Weg, De Vrucht.
Het wandelen van Messi. Hij heeft die rust nodig om te observeren en op grond daarvan tot inzicht en zijn succesvolle acties te komen. Wat hij op het voetbalveld doet, oefenen wij in onze meditaties: observeren, opmerkzaam zijn en die informatie verwerken tot inzichten over zinvol handelen. Wij wandelen innerlijk.
De boeddhistische praktijk is gestoeld op drie elementen:
De Grond, De Weg, De Vrucht.
Bij Messi is dat: Wandelen, Waarnemen, Actie.
Bij ons is dat: Stiltemeditatie, Inzichtmeditatie, Bevrijdend handelen.
Alle succes begint dus met Stilte. Hoe werkt dat?
Of we nu geen ervaring of veel ervaring hebben, mediteren begint meestal met een object van meditatie. Alleen wie de weg tot in de finesses kent kan zonder en is misschien in staat 24/7 de dag -en nacht- in meditatie door te brengen.
Een object van meditatie is datgene waar jij je aandacht op richt. De mogelijkheden zijn eindeloos, maar sommige dingen zijn beter geschikt dan andere. Je kunt het beste zelf uitzoeken wat voor jou beter of minder werkt.
Welk object je ook gebruikt, het is een hulpmiddel om jezelf te oefenen in concentratie en aandacht. In de context van stiltemeditatie heeft het object geen symbolische betekenis. Hecht er dus niet aan.
We beginnen meestal met wat genoemd wordt 'objecten met kenmerken', dat zijn objecten die tot onze vormwereld behoren. Daar zijn twee soorten van:
- Objecten zonder steun
- Objecten met steun
'Zonder steun' komt verderop in dit verhaal aan bod. We doen eerst 'Objecten met steun'. Ook daar weer twee soorten:
- Feitelijke objecten
- Identificatie van mentale stilte
Onder feitelijke objecten horen zaken als:
- Visualisaties van boeddha's of uitzonderlijke mensen als Mandela.
- Overdag: bijvoorbeeld een kaarsvlam, een steentje, een bloem, ademhaling.
- 's nachts bijvoorbeeld innerlijk licht, chakra's. meridiaanknopen.
Een algemene richtlijn:
Mindfulness met alertheid is de sleutel. Opmerkzaam blijven is vermoeiend. Maar put je zelf niet uit. Doe korte meditaties in een gestadig ritme. Vijf minuten mindfulness concentratie, dan twee minuten loslaten, weer vijf minuten, loslaten en zo verder. Gaat je dat goed af, verleng dan je meditaties.
Hoe kom je tot stilte in je hoofd.
Stilte in je hoofd is mentale stilte. Het gekwebbel houdt op evenals het altijd aanwezige commentaar op alles wat je zintuigen opvangen. Dus begin je met je zintuigen. Het gemakkelijkste voor de meeste mensen is ‘zien’. Maar je kunt ook met ‘horen’ beginnen of iets anders.
Zintuigen zijn beweeglijk. Dat wil zeggen, ze nemen 24/7 indrukken op en stoppen daar nooit mee.
Verminderen van indrukken is de eerste stap.
- Allereerst zoek je een omgeving die weinig indrukken geeft, je persoonlijke meditatieruimte bijvoorbeeld. Als er weinig te zien en te horen is scheelt dat al een hele hoop.
- Je gaat zitten in de 7-voudige meditatiehouding en maak jezelf onbeweeglijk als een berg
- Je herinnert jezelf aan je doel en motivatie waarom je mediteert.
- Je brengt je aandacht naar je lichaam en zet de knop van je gewaarwording aan.
- Je doet je ogen half dicht zodat je door je wimpers kijkt, langs je neus naar de grond voor je.
- Gedachten en gevoelens zullen komen en gaan. Blokkeer ze niet maar geef ze ook geen voeding/aandacht.
Train onbeweeglijk zijn
Als je op deze manier de indrukken van zien, ziener en dat wat gezien wordt vermindert, zullen ook de andere vijf zintuigen hun beweeglijkheid en activiteit verminderen. Zo ontstaat langzaam rust, maar nog geen stilte in je geest. Stilte is dieper en los van iets.
De training van die onbeweeglijkheid is gewend raken aan concentreren op één punt, dat wil zeggen, op één object. In het begin, of als je snel afgeleid bent en onrustig, is een extern object prettig en snel, later gebruik je innerlijke object.
Uiterlijke objecten zijn bijvoorbeeld je ademhaling of een kaarsvlam. Die objecten hebben géén symbolische betekenis, maar zijn louter hulpmiddelen die je herinneren aan ‘niet afdwalen’ en aandachtig op één punt blijven.
Visualisaties gebruiken
In het Vasjrayana boeddhisme worden veel objecten gevisualiseerd om je bij de les te houden. Voor visualisaties gebruik je je voorstellingsvermogen. Dat hebben we allemaal, dus iedereen kan het, maar enige oefening vraagt het soms wel. Bijvoorbeeld: bij mediteren op vergankelijkheid gebruik je een lijk in ontbinding als visualisatie. Aardser kan het bijna niet.
Voor het mediteren op je eigen Boeddhanatuur visualiseer je met je voorstellingsvermogen een stralende Boeddhavorm (een stralende Engel mag ook) vóór je ter hoogte van de 3de oog. Die voorstelling laat je langzaam met jezelf versmelten door die straling naar binnen te brengen.
Als je eenmaal getraind bent in éénpuntige concentratie en mentale stilte gaat je redelijk goed af, dan kun je elk object als hulp en steun gebruiken.
Hoe weet je of je in mentale stilte bent? (identificatie)
Er zijn veel verschillende situaties van mentale stilte, maar in Dzogchen speelt non-conceptuele stilte een belangrijke rol. Wat houdt die stilte in?
- Er zijn geen concepten actief
- Er verschijnen geen objecten of voorstellingen
- Er is geen beweging, geen rimpelingen op het oppervlak van de geest
- Er is noch dualiteit, noch non-dualiteit
- Er is geen zelf noch een ander
- Er is geen Samsara noch Nirvana
- Er is alleen een rusten in evenwichtigheid
Dit is best heel lastig voor de neurotische vlo die onze geest is.
Een paar suggesties.
- Blijf mindfull, opmerkzaam, op een ontspannen manier, maar niet te ontspannen. Denk aan de juiste spanning van een snaar voor een zuivere toon.
- Verslapt je aandacht, geef jezelf dan meer energie, een oppepper. Je weet wat voor jou werkt.
- Kun je een tijdje niet geconcentreerd blijven op je object van meditatie, neem dan een korte break.
- Je bent wel aanwezig en opmerkzaam, maar ook een beetje dof, ga dan gewoon verder. Je opmerkzaamheid zal het dof zijn corrigeren. Geen probleem van maken.
- Je bent opmerkzaam en alert en je ziet dat er gedachtetreintjes binnen zijn gereden, als winkeldieven in de supermarkt. Je ziet ze juist door je alertheid. Dat is geen probleem. Ga weer terug naar je object van meditatie, de dieven zullen misgrijpen. Ofwel, onderdruk die gedachten niet, maar geef ze ook geen aandacht.
- Een plotseling hard geluid kan de gedachtestroom onderbreken als een dief die betrapt wordt. Dan ontstaat die “crack in everything” van Leonard Cohen. Even herken je het moment van non-conceptualiteit, van Te-Zijn, van Suchness. Eenmaal herkend waar het om gaat, kun je die momenten steeds weer herkennen en uitbreiden.
Mediteren zonder steun van een object
Dit is wat ik zelf geleerd heb in de Dzogchentraditie.
Voor neurotische geesten is er mediteren met ademhaling. Er is ook supportloos mediteren zonder ademhaling als steun.
De essentie is om ademhaling hetzelfde te laten zijn als Suchness, als Het-Is-Wat-Het-Is, Te-Zijn. Het leidt je niet ergens naar toe, je bent er al. Je ademt.
Deze ademhaling is een vijfvoudig proces dat je begeleidt met tellen van elke ademhalingscyclus.
- Tellen
- Volgen
- Afwikkelen
- Beoordelen
- Veranderen
- Zuiveren
Tellen
Je telt je ademhaling. Je geeft je inademing een getal en je uitademing hetzelfde getal; dus één in en één uit. Twee in en twee uit, enzovoort. Elke in- en uitademing omvat het gehele proces.Begin met een rondje van getal één tot en met getal drie. Dan naar vijf, naar zeven tot je honderdduizend rondjes kunt maken. Je zult zien hoe dikwijls je van de tel raakt. Begin dan opnieuw.
Volgen: inademen
Let op waar je adem naar toe gaat in je lichaam en waar niet.
Afwikkelen: vasthouden
Focus nu op het effect van je ademhaling, hoe je adem alles doordringt. Merk op dat je ademhaling er gewoon is, het is non-conceptueel, niet iets wat bedacht is of een voorstelling is.
Veranderen: uitademen
Let op hoe lichaam en geest loslaten en ontspannen. Maar blijf geconcentreerd, aandachtig en eenpuntig.
Zuiverend: vasthouden
Dit is de kleine dood. Nu ben je in een staat van meditatie die non-conceptueel is, waarin er geen benoemen is, geen analyseren, geen categoriseren, geen denken over waarnemer, waarnemen en het waargenomene. Merk op hoe het Leven nu aandringt om weer in te ademen, een nieuw begin.
Tip
Ik heb opgemerkt dat er altijd wel een onderdeel van dit proces is waar iemand moeite mee heeft. Of de inademing is oppervlakkig en reikt niet tot in de buik. Of de uitademing is niet volledig waardoor er altijd enige spanning blijft, hyperventilatie of hoofdpijn kan ontstaan. Het vasthouden is essentieel, dus geef dat de tijd. Te kort vasthouden veroorzaakt een zweverig gevoel, teveel vasthouden maakt kortademig.
Onderzoek bij jezelf waar jouw moeite ligt. Zet dan geen druk maar probeer op een zo ontspannen mogelijke manier tot een vloeiend en stromend proces te komen.
In plaats van tellen kun je ook de Om-Ah-Hung gebruiken. Om = inademen, Ah = vasthouden, Hung = uitademen. Daarna vasthouden tot je moet inademen.
Mediteren zonder steun en zonder aandacht op je ademhaling
In de Dzogchen traditie kom je uiteindelijk uit bij mediteren zonder enige innerlijke of uiterlijke steun. Je stelt eenvoudigweg je geest open voor Suchness, Te-Zijn, Boeddhanatuur, Spirit, Goddelijke Natuur. Gemakkelijk gezegd, niet zomaar gedaan.
Zit zoals je zit, onbeweeglijk.
Geef jezelf geen instructies over ademhalen, focussen, objecten enzovoort.
Houdt er doel noch verwachting op na.
Laat je geest zijn als de ruimteloze ruimte
Verblijf in de grenzeloze en tijdloze stilte
