Op de vleugels van vrijheid de bardo’s voorbij.
Als iets ons mensen kenmerkt is het verlangen naar vrijheid. Dat verlangen speelt het sterkst op als we ons gevangen voelen. We doen er alles aan om van die akelige beknotting af te komen.
We dromen van rijkdom en bezit, we strijden voor erkenning en gezien worden, we bevechten onrecht en ongelijkheid. En raken desalniettemin weer gevangen. Dikwijls worden we zelfs wie we bestrijden. Hoe kunnen we vliegen met de vleugels van vrijheid en de bardo’s achter ons laten?
De tuin schoonmaken
Na drie dagen grote schoonmaak van ons tuinbalkon, kreeg ik zelf een mentale en emotionele schoonmaakbeurt.
Achtereenvolgens liet ik me meenemen in de film Harriet over de vrouw die rond 1850 zichzelf en veel slaven wist te bevrijden, ik las een artikel van Rutger Bregman over Ralph Nader, de advocaat die rechtenstudenten wist te inspireren om niet voor het grote geld te gaan en ik ontmoette mijn geliefde Bayo Akomolafe in een lang essay ‘Black Life Matters, but at who?’
Uit 'Black Life Matters, but at who?':
Vier dagen verwijderd van de kerst van 1848, in de donkere en occulte uren voordat de ochtend wakker wordt, aanschouwden Ellen en William Craft elkaar voor de laatste keer door betraande ogen.
Minuten later stortten ze op de grond, beiden vielen in een kronkelende hoop ledematen en pijn, stuiptrekkend, trillend en zwaaiend totdat het sterke brouwsel dat ze uren eerder hadden ingenomen zijn dodelijke werk deed.
Toen de zon wakker werd van de geluiden van de hanenkraai, reisde zijn surveillance blik over de golvende velden van Georgia, over de katoenvelden van een plantage in Macon, en viel door de kieren van de hut waar twee geliefden hun laatste menselijke momenten hadden doorgebracht.
Een paar obsidiaan-zwarte veren van twee voortvluchtige kraaien bezaaiden nu de houten vloer - veelbetekenende tekenen van een gewaagde ontsnapping, een transformatie die te beledigend is voor de geschiedenis om te omarmen.
Maar ze waren niet de eersten die omdraaiden, zie je.
Niet vluchten maar transformeren
Bayo schrijft over de vlucht die geen vlucht is, maar een transformatie, een omkering. Zoals in de geschiedenis van de 75 slaven in Georgia:
Vijfenveertig jaar voordat Ellen en William in vogels veranderden, leed een klein schip, genaamd York, aan een vreselijke muiterij. Het dreef naar het noorden langs de lengte van de kustlijnen van Georgia van de Savannah's moerassen naar Dunbar Creek in Glynn County.
Aan boord van dat schip besprongen 75 Igbo-mannen, -vrouwen en -kinderen uit het oosten van het huidige Nigeria hun meesters en verdronken sommigen van hen. De anderen die niet verdronken, ontsnapten aan land om versterking te zoeken.
Weigerend om hun lichamen te geven aan de plantage die hen had gekocht, marcheerden de slaven het water in en zongen een voorouderlijk lied van verlies, belofte en queer hoop - het soort dat een gezonde dosis hopeloosheid nodig heeft om zichzelf te zijn. Een lied voor Chukwu, de Grote Geest.
In de buurt was ene Mr. Roswell King, een plantagemanager voor majoor Pierce Butler, wiens verslag van de zaak wordt beschouwd als de eerste autoriteit over het onderwerp. "De slaven gingen het moeras in", schrijft Roswell met gegroefde vingers – met de huivering van een man die nog maar net een groot onrecht had geleden. “Hoe durven ze?”
Dan geeft Bayo een andere kijk op die zo dramatisch lijkende gebeurtenis:
Roswells beschrijving was net zo koud en steriel als de kosmologie die zijn suprematie mogelijk maakte.
Naast dat stoïcijnse verslag van de dingen, begon echter een ecologie van zwervende lijnen, geruchten, echo's, verkeerde uitspraken, nachtelijk gefluister, royale versieringen en vreemde openingen te etteren als een onbehandelde wond. Een mooie, pulserende wond rijk aan posthumanistische thema's en oneerbiedige verlangens.
In deze ondergrondse wereld was een ander verhaal meeslepender: de zeventig 'Eboes' ging niet zomaar 'het moeras in'. Ze draaiden zich om. Ze ontkiemden gigantisch zwarte vleugels en vlogen terug naar Afrika, gedragen door winden die in de holle diepten van Chukwu's neusgaten werden getoverd. Dezelfde winden die de Crafts influisterden toen ze naar Boston vlogen.
En waarom ook niet?
Leven met de wereld
Dit is hoe Bayo de wereld beleeft: mystiek, mythisch, magisch in haar ongrijpbaarheid. Onze wereld leeft niet bij de gratie van alle staatsrechtelijke veiligheidsmaatregelen, bij een simplistisch onderscheid van goed en kwaad, zwart en wit.
Wij leven niet in de wereld en van de wereld, maar met de wereld. Wij leven met alle verscheidenheid in levensvormen, met ecologische weefsels die leven en permanent in verandering zijn.
Wij kunnen beter leven met een ‘tussentijds’, schrijft hij, waarin we het moeten doen met voorlopige en gedeeltelijke antwoorden. Er is geen waarheid met een hoofdletter, geen eindtijd of een definitief antwoord. We zijn, met het universum, in een scheppend proces, zonder een begin of een eind te kennen.
Harriet Tubman
De film Harriet laat het verhaal zien van Harriet Tubman, in slavernij geboren als Araminta Ross in 1823 in Dorchester County, Maryland. Zij wist zichzelf en minstens 300 anderen te bevrijden door een aantal gevaarlijke reizen te ondernemen van het Zuiden van de VS naar Canada.
Ik werd geraakt door haar onwankelbare vertrouwen in wat zij noemde ‘luisteren naar de stem van God’. Dat deed zij letterlijk. In epileptische aanvallen zag zij beelden die haar op weg hielpen. Onderweg stond ze soms stil om met gesloten ogen en open handen te horen welke kant ze op moest gaan. Ook waarschuwde de stem van God haar als er gevaar dreigde.
Naar wie luister je?
Nu God uit de gratie is noemen we die stem onze intuïtie, of in spirituele kringen wordt het een innerlijke stem genoemd. Dat lijkt mij nogal aanmatigend. De stem van God is toch van een andere orde. Intuïtie en innerlijke stem zijn nog gebonden aan het zelf, functies van het ego. Voordat je het weet luister je naar jezelf.
God’s stem heeft geen woorden, geen geluid, is niet te analyseren of te begrijpen, alleen te volgen. Harriet kon luisteren, -je moet dat echt wel leren, zei ze- en zonder een moment te twijfelen of na te denken, handelde ze.
Het geschenk van luisteren
Dit luisteren doen we in meditatie ook. We leren alert en opmerkzaam te zijn. Dan kan het gebeuren dat je zomaar een inzicht krijgt, een stem hoort, een indringend gevoel krijgt. Wij noemen het dan De Geliefde die zich tot je went of de Dharma die tot je spreekt.
Hoe meer je de wijsheid van mededogen of liefde beoefent, des te vaker zal dit geschenk je leiden op je weg en je verbonden doen voelen met al wat is, zoals Bayo dat beschrijft. Zo’n geschenk verdraagt geen nadenken of analyseren. Het vraagt om waarachtig handelen in vertrouwen en dankbaarheid.
Waarachtig, niet omdat jij zo wijs bent, maar omdat het je aangereikt wordt vanuit het magische Grote Nest Van Zijn. Leven met dit vertrouwen in God, Boeddhanatuur, J’weh of Brahman schenkt een diepe voldoening, immense overgave en groot geluk, hoe moeilijk de weg soms ook is.
Ralph Nader
Rutger Bregman schrijft in De Correspondent over Ralph Nader, advocaat, politiek activist, geboren in 1934 in Winsted, Connecticut, VS. Zijn verhaal begint zo:
Op een vrijdagavond in november 1968 gaf een jonge jurist een lezing in een afgeladen collegezaal van de prestigieuze Harvard Law School. Zijn naam was Ralph Nader en zijn boodschap was eenvoudig: jullie staan op het punt je leven te vergooien.
De gemiddelde rechtenstudent, zei Nader, wordt in een paar jaar afgestompt om de rest van zijn carrière te vullen met geestdodend werk. Ieder jaar wordt er weer een cohort van slimme geesten opgeslokt door advocatenkantoren die hun cliënten helpen om regels te ontduiken en belasting te ontwijken. Maar je kunt ook een andere keuze maken, die voor het algemeen belang.
De Radical Nerds
De methode van Nader was eenvoudig: leg een ernstige misstand bloot, stel oplossingen voor, en breng een coalitie van activisten, belangengroepen, politici en experts bij elkaar om die oplossingen te implementeren. Studenten sloten zich bij hem aan en de ‘Radical Nerds beweging’ was geboren.
Er volgden tal van rechtszaken á la van Vollenbroek en Minnesma nu bij ons. Nader’s Raiders, zoals de media hen noemden, waren geen hippies die relden en kraakten, maar kantoortijgers die bergen memo’s, brieven, verslagen en transcripten doorploegden. Ze gooiden niet met stenen en molotovcocktails, maar met moties en dagvaardingen.
De strijd moet nog steeds gestreden worden
Tot zover Rutger Bregman. Het lijkt inderdaad of de protesten van de jaren ’60 zich wereldwijd herhalen. Weer wordt er gevraagd om een andere moraal. De inzet is wel veel hoger: het voortbestaan van de habitat van de mens en de vele andere soorten met wie wij het weefsel van de wereld vormen. Deze mondiale crisis laat zien hoe afhankelijk wij zijn en hoe onafhankelijk wij onszelf dachten. Wat een illusie.
De nerds met hun grafieken en feiten zijn broodnodig, maar bij lange na niet voldoende. De strijd die gestreden moet worden gaat niet alleen om onrecht en ongelijkheid. Het gaat dieper, verder. Het gaat om ons te bevrijden van de slavernij waar wij allen, zwart, wit, rood, groen, geel of welke kleur ook, in gevangen zitten.
De Bardo’s en de Bardo van Leven
Leven in de tussentijd zonder pasklare antwoorden maar in een onstuitbaar scheppingsproces doet mij denken aan de bardo’s in het Tibetaans Boeddhisme. Bardo, letterlijk vertaald, Bar = tussen en Do = hangend, samen er tussen hangend. Ertussen betekent dat er altijd tijd en ruimte zijn. Niet alleen tussen woorden, emoties, gedachten, maar dus ook tussen het ene en het andere leven.
Er zijn vier bardo’s:
- De ‘natuurlijke’ bardo van leven
- De pijnlijke bardo van sterven
- De schitterende bardo van straling
- De karmische bardo van wording.
De gedachte is dat de bardo van leven een fase is tussen de bardo van wording en de bardo van sterven. Zo is het met de andere bardo’s ook, altijd een fase in de overgang. De reis door de bardo’s wordt beschreven in het Tibetaanse Dodenboek.
Die benaming is eigenlijk niet juist. Oorspronkelijk heet het De Grote Bevrijding Door Het Horen In De Bardo. (Bardo Tödrol Chenmo). Daar hebben we het luisteren weer.
In elk van de bardo’s zijn er openingen die ontwaken tot de natuurlijke staat van je geest mogelijk maken. De bardo-leringen geven de sleutel om die openingen te herkennen en te benutten.
De beste mogelijkheden doen zich echter voor in de natuurlijke bardo van het leven omdat we ons bewust kunnen voorbereiden op de andere bardo’s. Daarom noem ik dié tussentijd liever de bardo van vrijheid.
Tot zover. Meer over de bardo’s in een volgende blog.
foto boven vlnr: Bayo Akomolofe, Harriet Tubman, Ralph Nader