Het hardnekkige leven van vooroordelen.
In een mooie natuurfilm zag ik hoe beren zich aanpassen aan wat in hun leefgebied aan eten voorhanden is. De zo aaibaar lijkende reuzenpanda heeft een ijzersterk verteringsstelsel met extra dikke wanden om zijn 12 kilo bamboe per dag weg te werken. Andere beren hebben een extra lange snuit of voeten met bijzondere klauwen. (de foto is van Debbie Molle / Unsplash)
Doen mensen dat ook? Het lijkt mij dat die soort probeert de natuur aan te passen. Het omgekeerde dus. In de verhitte discussies over klimaat, stikstof, vogelgriep en virussen vestigen we graag onze hoop ons technologie. De minst gewenste optie lijkt te zijn dat we zelf zouden kunnen veranderen. Van eetgewoonte bijvoorbeeld, of minder korte vliegvakanties boeken.
Het afgelopen jaar heb ik heftige discussie meegemaakt. Corona was de aanleiding en een schisma dikwijls het gevolg. Persoonlijk vond ik het pijnlijk om te zien hoe mensen zich vastbijten in hun meningen en kleuringen van gebeurtenissen. Als professioneel begeleidingskundige ben ik wel wat gewend maar het blijft voor mij verdrietig als er geen bruggen geslagen kunnen worden.
Uit professioneel oogpunt stel ik mij natuurlijk wel de vraag hoe het anders kan. Dan heb ik perspectieven van anderen nodig om anders te kunnen kijken. Ik handel immers altijd vanuit mijn eigen perspectief en ervaring. En die zijn per definitie beperkt. Dat geldt voor elk perspectief en elk mens.
Feiten verliezen het van emoties.
Interessant in dat kader is een Engels artikel dat ik gelezen heb met de titel: “Cognitieve psychologie en hersenbiologie helpen verklaren waarom feiten geen gedachten veranderen”.
Het artikel is gepubliceerd op 11 augustus 2022 in The Conversation en geschreven door Keith M. Bellizzi, hoogleraar Human Development and Family Sciences, University van Connecticut, VS. Onderstaande vertaling is met toestemming van de auteur.
"Eerst De Feiten" is de slogan van een CNN-campagne die beweert dat "zodra feiten zijn vastgesteld, meningen kunnen worden gevormd." Dat klinkt logisch, maar deze aantrekkelijke bewering is toch heus een denkfout en wordt niet ondersteund door onderzoek.
Cognitieve psychologie en neurowetenschappelijke studies hebben aangetoond dat precies het tegenovergestelde vaak waar is, zeker als het gaat om politiek: wij vormen meningen op basis van emoties, zoals angst, minachting en woede. We vertrouwen niet op feiten. Nieuwe feiten brengen mensen meestal niet op andere gedachten.
Keith M. Bellizzi: Ik bestudeer menselijke ontwikkeling, volksgezondheid en gedragsverandering. In mijn werk zie ik uit de eerste hand hoe moeilijk het is om iemands gedachten en gedrag te veranderen wanneer ze nieuwe informatie tegenkomen die in strijd is met hun overtuigingen.”
Je wereldbeeld, inclusief overtuigingen en meningen, begint zich te vormen tijdens de kindertijd als je door pappie en mammie gesocialiseerd wordt binnen een bepaalde culturele context. Het wordt in de loop van de tijd versterkt door de sociale kringen waarin je verkeert, de media die je consumeert, zelfs door de manier waarop je hersenen functioneren. Het beïnvloedt hoe je over jezelf denkt en hoe je met de wereld omgaat.
Een aanval op je wereldbeeld is een aanval op je persoonlijke identiteit, zo voelt dat. Dat kan ervoor zorgen dat je je positie verhardt. Hier is een deel van het onderzoek dat verklaart waarom het natuurlijk is om je te verzetten tegen het veranderen van je gedachten - en hoe je beter kunt worden in het maken van deze verschuivingen.
Verwerpen wat in tegenspraak is met je overtuigingen
In een ideale wereld zouden rationele mensen die nieuw bewijs tegenkomen dat in tegenspraak is met hun overtuigingen, de feiten evalueren en hun opvattingen dienovereenkomstig veranderen. Maar zo gaat het over het algemeen niet in de echte wereld.
In plaats van opnieuw te evalueren wat we tot nu toe hebben geloofd, hebben wij de neiging om het onverenigbare bewijs te verwerpen. Psychologen noemen dit fenomeen cognitieve bias ofwel een vertekend inzicht. Iedereen kan ten prooi vallen aan zo’n ingesleten manier van denken en heeft dat zelf ook niet door.
Feiten die suggereren dat onze huidige overtuigingen verkeerd zijn, zorgen ervoor dat we ons bedreigd voelen. Deze reactie is vooral sterk wanneer de overtuigingen in kwestie in overeenstemming zijn met je politieke en persoonlijke identiteit. Het kan voelen als een persoonlijke aanval als je op een van je sterke overtuigingen wordt uitgedaagd. We zien deze confrontaties zich dagelijks afspelen in talkshows, sociale media en zelfs in één-op-één gesprekken.
Iemand confronteren met feiten die niet overeenkomen met zijn/haar wereldbeeld kan een "averechts effect" veroorzaken. Het versterkt uiteindelijk de oorspronkelijke positie en overtuigingen, vooral met politiek geladen kwesties. Onderzoekers hebben dit fenomeen geïdentificeerd in een aantal studies, waaronder die over meningen over beleid ter beperking van de klimaatverandering en attitudes ten opzichte van vaccinaties voor kinderen.
Focussen op wat je overtuigingen bevestigt
Er is nog een andere onhebbelijkheid in ons denkvermogen die in de weg staat om van gedachten te veranderen, genaamd confirmation bias. Dat is de natuurlijke neiging die wij hebben om informatie te zoeken of dingen te interpreteren op een manier die je bestaande overtuigingen ondersteunt en bevestigt. Interactie met gelijkgestemde mensen en media versterkt confirmation bias. Het probleem met confirmation bias is dat het kan leiden tot beoordelingsfouten omdat het je ervan weerhoudt om objectief naar een situatie te kijken vanuit meerdere invalshoeken.
Een Amerikaans voorbeeld: De economie beoordelen, voor en na de verkiezingen van 2016
Een Gallup-peiling uit 2016 is een goed voorbeeld van deze vooringenomenheid. In slechts één periode van twee weken die de verkiezingen van 2016 beslaan, veranderden zowel Republikeinen als Democraten hun mening over de staat van de economie drastisch - in tegengestelde richtingen.
Gallup vroeg kiezers waar ze voelden dat de economie naartoe ging vlak voor en net na de presidentsverkiezingen van 8 november 2016. Zodra een Republikein het Witte Huis won, rapporteerden de Republikeinen een veel rooskleuriger beeld van de vooruitzichten van de economie, terwijl de Democraten pessimistischer werden.
Maar niets was nieuw met de economie. Wat veranderd was, was dat er een nieuwe politieke leider van een andere partij was gekozen. De verkiezingsuitslag veranderde de interpretatie van de respondenten van de enquête over hoe het met de economie ging - een bevestigingsbias leidde ertoe dat Republikeinen het veel hoger beoordeelden nu hun man de leiding zou hebben; Democraten het tegenovergestelde.
De harde bedrading van ons brein helpt niet
Cognitieve vooroordelen zijn voorspelbare patronen in de manier waarop wij denken en die ons ervan weerhouden om objectief bewijs te wegen en van gedachten te veranderen. Maar ook de neurologische massa zelf, ons fysieke brein helpt niet echt. Sommige van de basale manieren waarop je hersenen werken, hebben ook de eigenschap verandering van inzicht tegen te werken.
Je hersenen zijn geconstrueerd en geprogrammeerd om je te beschermen. Hard Wired noemen we dat. Dat kan leiden tot het versterken van je meningen en overtuigingen, zelfs als ze misleidend zijn. Het winnen van een debat of een ruzie veroorzaakt een tsunami van hormonen, waaronder dopamine en adrenaline. In je hersenen dragen die hormonen bij aan het gevoel van plezier dat je krijgt tijdens seks, eten, achtbaanritten – en ja, het winnen van een ruzie. Dat shot hormonen geeft je een goed gevoel, misschien zelfs een van onkwetsbaarheid. Het is een gevoel dat veel mensen vaker willen hebben.
Daarnaast geeft je lichaam bij hoge stress of wantrouwen een ander hormoon af, cortisol. Cortisol heeft de eigenschap je geavanceerde denkprocessen, rede en logica te hacken - wat psychologen de uitvoerende functies van je hersenen noemen. De amygdala van je hersenen wordt actiever, wat je aangeboren vecht-of-vlucht-of-bevries reactie regelt wanneer je je bedreigd voelt.
In de context van communicatie hebben mensen de neiging om hun stem te verheffen, tegenstand te bieden en te stoppen met luisteren wanneer deze chemicaliën door hun lichaam stromen. Een dronken stier kent geen rede. Als die eenmaal in die mindset zit, is het moeilijk praten.
Het verlangen om gelijk te hebben in combinatie met de beschermende mechanismen van de hersenen maken het veel moeilijker om meningen, overtuigingen, laat staan gedrag te veranderen, zelfs in aanwezigheid van nieuwe informatie.
Je kunt jezelf trainen om een open geest te houden
Ondanks de cognitieve vooroordelen en hersenbiologie die het moeilijk maken om van gedachten te veranderen, zijn er manieren om deze natuurlijke gewoonten kort te sluiten.
- Train jezelf om een open geest te houden. Sta jezelf toe om nieuwe dingen te leren. Zoek meerdere perspectieven, de meerdere kanten van een probleem. Probeer je mening te vormen en aan te passen op basis van bewijs dat nauwkeurig, objectief en geverifieerd is.
- Laat je niet leiden door uitschieters. Hecht bijvoorbeeld meer waarde aan de vele artsen en volksgezondheidsfunctionarissen die keer op keer in gevalideerde onderzoeken het bewijs leveren dat vaccins veilig en effectief zijn dan aan die vage arts die in een even vage podcast het tegenovergestelde suggereert.
- Wees op je hoede voor herhaling, omdat herhaalde verklaringen vaak als waarheidsgetrouwer worden ervaren dan nieuwe informatie, hoe vals de bewering ook is. Manipulators en politici op sociale media weten dit maar al te goed.
- Door dingen op een niet-confronterende manier te presenteren, kunnen mensen nieuwe informatie evalueren zonder zich aangevallen te voelen. Anderen beledigen en suggereren dat iemand onwetend of verkeerd geïnformeerd is, hoe misplaatst hun overtuigingen ook zijn, werkt averechts. Dat zal ervoor zorgen dat de mensen die je probeert te beïnvloeden je argumenten verwerpen. Probeer in plaats daarvan vragen te stellen die ertoe leiden dat de persoon zich afvraagt wat hij gelooft. Hoewel hun mening uiteindelijk misschien niet verandert, is de kans op succes groter.
- Erken dat we allemaal deze neigingen hebben en luister respectvol naar andere meningen. Haal diep adem en pauzeer wanneer je voelt dat je lichaam oploopt voor een gevecht. Vergeet niet dat het oké is om soms fout te zijn. Het leven is tenslotte een groeiproces.