Er zijn rondom ons appartement drie bossen waar ik kan wandelen. Ik neem vandaag de Italiaanse weg die naar de uiterwaarden leidt. Geen goede keus want meer wandelaars en fietsers willen heuvel op en heuvel af. Had ik mijn keus voorgelegd aan een computer-algoritme dan had ik vast en zeker een ander bos gekozen.
Stevig doorstappend – ik wil wel mijn conditie oppoetsen – laat ik alle krantenartikelen, NOS-uitzendingen, nieuwsbrieven, tweets en facebookberichten als filmbeelden aan mij voorbijgaan. Daar is wandelen goed voor, even afstand nemen. En ontdekken wat je dan ziet.
Grafieken en nog een grafieken
Een ding is zeker: we weten het niet. Niemand weet het. We verkeren in volstrekte onzekerheid over Corona, over het aantal besmette mensen, over de toename van zieke mensen en mensen die aan Corona sterven.
Laat je niets wijsmaken door die deskundige waar je nog nooit van gehoord hebt en die je waarschijnlijk ook nooit meer zult tegenkomen na deze crisis. Hij wordt opgetrommeld om zendtijd te vullen, niet om ons zekerheid te bieden. Wat hij ook niet kan. Wat hij wel kan is statistieken berekenen en interpreteren, maar dan alleen van zijn eigen vakgebied. Wat wij dan te zien krijgen is het zoveelste grafiekje met rode, blauwe, groene lijnen. Indrukwekkend maar na het zoveelste grafiekje ook helemaal nietszeggend.
Als we helemaal geen zekerheid hebben over hoelang het virus blijft uitbreiden, over de groei ervan en over de effecten ervan, hoe komen we dan tot besluiten en maatregelen? Het simpelste antwoord is: ‘Je moet toch wat. Nietsdoen is geen optie”. Zo simpel is het waarschijnlijk niet.
Het verleden biedt geen garantie voor de toekomst
Nu, op 1 april, heeft meer dan twee-derde van de Nederlandse bevolking vertrouwen in de regering. Dat was een maand geleden net 50% en voor de crisis nog veel minder. Waar komt dat vertrouwen vandaan?
Dat kan met twee dingen te maken hebben: De waarde die we aan de samenleving hechten en de manier waarop rekenmodellen worden gebruikt.
Dat laatste eerst. Wat we meestal doen is de toekomst voorspellen op basis van het verleden. Op mijn wandeling verwacht ik dat het bankje halverwege er ook vandaag nog zal staan. Gelukkig is dat zo en kan ik even gaan zitten. Maar Corona is zo beweeglijk en besmettelijk dat het elke status quo met de seconde omver gooit. Er valt geen peil op te trekken. Het beste wat je kunt doen is zo kort mogelijk achter de feiten aanhollen.
Bovendien is ons brein helemaal niet goed in voorspellen, onder andere dankzij de emotionele ruis. Grote bedrijven weten allang dat computers betere beslissingen nemen. Maar doen ze dat echt?
Mensen of kiezelstenen
De regering maak gebruik van een outbreakmanagementteam. Daarin zitten wetenschappelijke experts van allerlei wetenschappelijke disciplines. Dit team brengt zoveel mogelijk gegevens vanuit zoveel mogelijk perspectieven bij elkaar in rekenmodellen. Wat doen rekenmodellen? Nou ja, die rekenen. Om preciezer te zijn, ze rekenen uit wat jij van ze vraagt.
Als we nu helemaal niets met zekerheid weten wat heb je dan aan al die getallen van de rekenmodellen? We ondervinden dat nu: elke dag consumeren de rekenmodellen nieuw voer, nieuwe getallen en produceren nieuwe uitkomsten. Zo’n beetje zoals de beurskoersen. Maar in deze situatie gaat het niet om virtueel geld maar om echte mensen, besmette mensen, zieke mensen, gestorven mensen. Rekenmodellen houden daar geen rekening mee. Getallen zijn getallen, of het nu om mensen gaat of om kiezelstenen.
Nu wordt de vraag die je stelt belangrijk: ga je vragen om de effecten op de economie? Ga je vragen om de effecten op de ziekenhuis bezetting? Ga je vragen om effecten op werkloosheid, op onderwijs, op de scheiding tussen arm en rijk, op het milieu en klimaat?
Wiebe Hoekstra vergat in de Europese ministerraad te benadrukken dat hulp aan Italië alle prioriteit heeft. Hij zat te veel in zijn spoor van de lange termijn en de onwenselijkheid van Eurobonds. Oftewel, hij dacht op dat moment meer aan het geld en minder aan de mensen. Een paar dagen later biedt hij zijn excuses aan. Het is hem vergeven.
Je geld of je leven
Uiteraard moet je als regering àl die vragen stellen. Daarom ook dat outbreakteam met al die verschillende experts op verschillende terreinen. Uiteindelijk, met al die uitkomsten op een rijtje, komt de vraag: hoe nu verder? Een oud gezegde luidt: als je geschoren wordt moet je stilzitten. Je zou dat nu kunnen vertalen naar: investeer niet in lange termijn plannen. Niemand weet hoe we hier uitkomen. Het risico dat we de plank misslaan is levensgroot. Dus nog even geen Eurobonds bijvoorbeeld.
De keuzes die gemaakt moeten worden gaan dan ook niet over de lange termijn maar over wat we nu kunnen en moeten doen. Er gaan nu mensen dood en ondernemingen failliet. Dat gaat niet zozeer over getallen maar over wat we het meest belangrijk vinden, waar we de meeste waarde aan hechten, over de menselijke conditie. In de keuzes die het maakt als de nood aan de man komt laat een land zien waar het staat.
Wie veel bezit heeft, bijvoorbeeld op de beurs of in vastgoed, wil dat niet graag verliezen. Wie veel macht heeft houdt die macht graag vast. Wie populair is wil dat blijven. Dat zijn niet per se de ultieme geluksbrengers, maar je komt er een tijdje mee weg. Als een regering nauw verstrengeld is met dit materialisme, zullen keuzes en maatregelen meer neigen naar economie en in stand houden van de vrije markt. Het zijn keuzes voor individualisme en zorg alleen voor jezelf.
Nederland en West-Europa in het algemeen zijn meer van de menselijke maat en het Rijnlandse humanisme, hoeveel erosie dat de afgelopen decennia ook heeft gekend. Keuzes en beslissingen hier zullen meer neigen naar elkaar helpen en zorg voor de zwakkeren. Het zijn keuzes van een bloedend maar verbindend hart. Vandaar de nadruk op intensive care bedden.
Verbinding zoeken en onderhouden
Het heeft hier niet lang geduurd om te ontdekken wat de grond onder alle keuzes moest zijn. Natuurlijk, achteraf kun je altijd zeggen dat het sneller had gemoeten. Maar dat is met wijsheid achteraf, een wijsheid die goed is voor de volgende uitbraak. De keus voor menswaardigheid is door heel Nederland omarmd, natuurlijk, zo zijn wij, met de nodige kritiek, gemopper en 17 miljoen experts aan de zijlijn.
De strategie die het Outbreak-managementteam volgt is er een van één stap met maatregelen zetten, het effect na hooguit drie weken meten, maatregelen aanpassen en communiceren, dat wil zeggen, de verbinding met de Nederlanders zoeken en onderhouden.
Of het de beste strategie is? Dat weten we niet. Dat weet niemand. Er is te veel wat we niet weten en elke dag kan Corona iets onverwachts brengen. In Nederland, in Europa, in de hele wereld. Maar met wat we wel weten doen we wat we kunnen, Jij. Ik, de ondernemers, de burgemeesters, de regering, wij allemaal.
Hoe gaan we het uithouden?
Ondertussen ben ik aan het eind van mijn wandeling gekomen. Het is vreemd wanneer mensen die ik tegenkom mij uit de weg gaan. Luttele maanden geleden zou dat heel onvriendelijk geweest zijn. Nu is het juist een gebaar van zorg en vriendelijkheid. Bij de supermarkt kijken we elkaar wat onhandig aan. Hoe houden we afstand en wie mag eerst? Mijn zoon mailt mij vanuit Kopenhagen of ik toch maar niet beter boodschappen kan laten bezorgen. Mijn dochter staat zaterdag ineens met haar twee kinderen voor de deur. Ze willen oma en opa even zien en hun tekeningen komen brengen. Zo dichtbij en toch zo’n afstand.
Het is geen oorlogstijd. Er vallen geen bommen en niemand wordt opgepakt. In oorlogstijd was er de hongerwinter en de razzia’s. Maar één ding was zeker: je wist wie de vijand was. Nu is een Nano minuscuul dingetje de onzichtbare vijand. Je weet niet waar die zit, waar die zich verschuilt om toe te slaan. Daar kun je heel onzeker en heel angstig van worden. Dat roept de vraag op: Hoe blijf je je gemoedsrust houden in zo’n apocalyptische tijd? Meer daarover in een volgend verhaal.