Ierse slaven, waren die er wel? Fact Check.

Een racistisch wespennest  

In mijn vorige artikel over Institutioneel Racisme haalde ik een verhaal aan over Ierse slaven, dat ik niet eerder kende. Ongeweten bleek ik daarmee in een racistisch wespennest terecht te zijn gekomen.

Ik kreeg gelukkig direct een 'Factchecker' op mijn tijdlijn die me daarop wees, Matthew Brown van USA Today dd 18 juni 2020. Voor de mensen die Engels lezen lastig vinden heb ik zijn artikel vrij vertaald en enigszins bewerkt.

Het leek mij belangrijk genoeg om zijn verhaal toe te voegen. Enerzijds om de feiten recht te doen. Anderzijds om te laten zien hoe zo'n mythe kan ontstaan en in stand gehouden kan worden vanuit racistische motieven.

De eerste Ierse slaven?

Op 21 mei gaat er een afbeelding rond op Facebook van mannen, opeengepakt in transportkooien. Ik vermoed van een mijnschacht. De afbeelding wordt 5000 keer gedeeld. Het verhaal erbij: 'De eerste slaven, verscheept naar de Amerikaanse kolonieen in 1619, zijn 100 witte kinderen uit Ierland.' Waarheid is belangrijk, staat erbij. Maar gelukkig voor de kinderen, het is niet waar.

De hardnekkige mythe

Dit soort beweringen dat Ierse mensen tot slaaf worden gemaakt in het Britse Noord-Amerika, zijn een oude en hardnekkige mythe. Op Internet worden deze beweringen dikwijls geassocieerd met witte nationalisten, zoniet racisten. Een bron voor deze, veelal vage en meestal onjuiste beweringen zijn Facebookpagina's als 'The Irish Factor'en 'Defending the Heritage'.

Waar komt deze mythe vandaan?

In de 17de en 18de eeuw heerst er ontstellend grote armoede in Ierland. Net zoals de hedendaagse economische vluchtelingen uit Afrikaanse landen, zoeken veel Ieren wanhopig hun heil in de kolonieen. Britse, maar ook Engelse en Nederlandse bedrijven zorgen voor vervoer en contracten tussen de Ieren en de 'werkgevers' in Het Nieuwe Land. De Ieren zijn dus eigenlijk contractarbeiders. In het Engels heet dat 'Indentured Labor'.   Dat daar veel dwang en geweld aan te pas komt laat zich raden. Dat de 'werkgevers' die Ieren slecht behandelen is een eufemisme.

Feitelijk maken de Ieren 'vrijwillig' de overtocht en gaan 'vrijwillig' als contractant in de bediening of op het land werken. Net zoals in de voetballerij vandaag de dag, is er een levendige handel in contracten. Maar veel Ieren sterven aan mishandeling en extreem geweld nog tijdens hun contract. Veel anderen ondernemen met het contract in de hand juridische stappen tegen hun werkgevers. Door die contracten is het onmogelijk om een witte Ier tot slaaf te maken.

Een onjuiste interpretatie

De mythe berust op een onjuiste interpretatie van 'Indentured Labor' enerzijds en de afschuwelijke, mensonterende behandeling van de Ieren anderzijds. 'Het moeten wel slaven zijn als je zo behandeld wordt.' Begrijpelijk. Maar deze conclusie werd en wordt nog steeds ook gebruikt om te verhullen dat slaven werden misbruikt voor de winst en welvaart van blanke Europeanen.

Het grote verschil

Cruciaal is dat de Ierse bedienden en arbeiders volgens de wet als mensen gezien worden. Slaven worden niet gezien als mensen maar als bezit en object dat je kunt bezitten en verhandelen. Je kunt geen contract sluiten met een object.

Kinderen die in slavernij geboren worden zijn ook slaaf, alsof het genetisch overerfbaar is. Slaven zijn een permanente soort en in ieder geval geen menselijke soort.

Die opvatting is de wortel van racisme door de eeuwen heen. Met die opvatting rechtvaardigen de slavenbezitters het buitensporige geweld dat zij gebruiken en de onmenselijke vernederingen die zij generaties Afrikanen laten ondergaan. Het gaat immers niet om mensen. Slaven zijn gebruiksvoorwerpen zonder enige juridische en sociale status. Het is dan ook geen probleem om de Afrikanen op grote schaal te ontvoeren, te verschepen en te fokken.

Vergelijk nu de situatie van de Afrikaanse slaven en die van de Ierse immigranten. Het verschil is groot, sociaal en juridisch. Slaven wordt hun mens-zijn ontnomen zonder enige andere grond dan macht en winst. Ierse bedienden kunnen na hun contract een vrij mens zijn, al is dat niet gemakkelijk en lijkt hun behandeling op die van slaven.

Ierse bedienden kunnen hun recht halen, dat toomt de werkgevers nog een beetje in. Miljoenen slaven kunnen dat op geen enkele manier, zij kunnen nergens naar toe. Geen advokaat, geen rechter, geen politicus of parlementslid waagt zich daaraan.

Ierse historici zijn het erover eens dat de behandeling van de Ierse immigranten gewelddadig en onrechtvaardig is. Ze zijn het er echter ook over eens dat de situatie van de Ierse immigranten niet te vergelijken is met die van de miljoenen slaven. Het is een verdraaing van de werkelijkheid als dat wel gedaan wordt.

Waarom blijft de mythe dan in stand?

Het is natuurlijk uiterst pijnlijk om te beseffen wat een vreselijk onrecht de Afrikaanse slaven is gedaan. Dat is gebeurd en onherstelbaar. De wortel van dit onrecht is de 17de eeuwse Europese en Amerikaanse opvatting dat zwarte mensen geen mens zijn.

Schandelijk genoeg is die opvatting als cultureel verhaal nog steeds levendig aanwezig in heel veel mensen. Bij witte mensen die zo over zwarte mensen denken. In extremo bij witte nationalisten, bij neo-nazi's, bij ultra rechtse conservatieven. En vooral in Noord-Amerika.

We willen er niet aan denken

Bij veel anderen, gewone nette burgers al jij en ik, geeft het besef van die geschiedenis een ongemakkelijk gevoel. De woede van Black Lives Matter legt dat gevoel nu bloot. Ik moet oppassen dat ik geen schuldgevoel krijg elke keer als een een zwarte broeder zie.

Het is niet vreemd dat wij, Hollandse nazaten van slavenhandelaren en Engelstalige nazaten van slaveneigenaren proberen om die pijnlijke geschiedenis zoveel mogelijk te verdoezelen en te vergeten. 'Het racisme in Nederland valt wel mee' hoor je dan. Of 'Onze voorouders  hebben ook geleden, kijk maar naar die Ieren.' Maar de waarheid is, we willen er niet aan denken.

Het lijkt mij heel onwaarschijnlijk dat zo'n zwarte periode waarin op zo'n grote schaal mensonterend geweld en onderdrukking hebben plaatsgevonden, dat zo'n zwarte periode geen sporen heeft nagelaten. Ik zou graag zien dat dit spoor grondig werd onderzocht op de sociaal-economische en sociaal-psychologische gevolgen in alle culturen.

Wat zijn die gevolgen geweest voor de zwarte mensen tot op de dag van vandaag? Voor de Europese, Britse en Amerikaanse mensen? Voor de mensen uit de Middellandse zeegebieden? Hoe groot zijn de pijn, de vernedering, de minachting en de angst nu nog?

De wonden helen

Wat gebeurd is, is gebeurd. Dat kunnen we niet meer herstellen. Maar wel kunnen we met elkaar uitzoeken hoe we het racistisch denken en handelen kunnen uitbannen.  We kunnen de handen ineen slaan om de wonden te helen.

Als de westerse mens daar een offer voor moet brengen, lijkt mij dat op zijn plaats. Het argument dat slavernij al sinds mensenheugenis heeft bestaan kan onmogelijk als excuus daarvoor dienen. Integendeel, het is het argument van angstige mensen die hun vermeende superioriteit als sneeuw voor de zon zien verdwijnen.