Vier ‘magical steps’ in mediteren. Voor de beginners.
Het kan met mediteren zo maar de verkeerde kant met je opgaan. Dat vind in de dertiende eeuw Shinran, een Japanse monnik. Hij keek eens goed om zich heen en zag veel monniken die heel zelfgenoegzaam met hun rug naar de samenleving mediteerden. Zij ontwikkelden zich tot een beter mens dan die buiten de kloostermuren. Althans, dat vonden zij zelf.
Shinran besloot daar iets aan te doen. Hij gooide alle rituelen, gewoonten en voorschriften overboord en richtte zich op de essentie van de boeddhistische leer. Zo ontstond de Pure Land stroming die nog steeds de tweede belangrijke stroming in het Japanse boeddhisme is. Ik heb er een mooi verhaal bij van een Amerikaanse zenlerares.
……………………………….
'' We moesten urenlang zitten in ‘’ Seiza’’, (op je knieën, en zitten op je voeten) aan een houten tafel, een handjevol rijst uitgespreid op een zwart blad voor je. We moesten dan de kleine zwarte steentjes en lege hulzen er tussenuit halen. Na een half uur begonnen mijn benen pijn te doen en ik verveelde me een ongeluk. Om de tijd te doden begon ik aan een ander zen-verhaal te denken.
In dit verhaal werkt de monnik Xuefeng in de keuken. Hij moet het zand uit de rijst halen. Zijn meester vraagt hem: “Zeef je het zand en gooi je de rijst weg of zeef je de rijst en gooi je het zand weg?”
Xuefeng antwoordde, “Ik gooi zand en rijst tegelijkertijd weg.”
Zijn leraar zei: “Wat krijgt de grote vergadering dan te eten?” Xuefeng draaide de kom ondersteboven. Zijn leraar zei: “Op een dag zul je bij een andere leraar verder studeren.” Hij bedoelde dat Xuefeng een beetje begrip heeft verworven maar nog meer werk te doen heeft bij een andere leraar.
Enerzijds zijn er geen “foute antwoorden” in de zenbeoefening. Anderzijds echter zijn er antwoorden waarin mensen niet te eten krijgen omdat je alle rijst hebt weggedaan.
Dus, ik concentreerde me intensief op deze koan over zand en rijst en de grote vergadering, op het eindige en oneindige. In mijn diepe concentratie vergat ik helemaal de steentjes en de lege hulzen uit de rijst te halen. Op een of andere manier had ik de instructie niet goed begrepen en kon ik geen goed onderscheid maken tussen goede, maar wat vreemd gevormde rijstkorrels en lege hulzen.
Dus alle lege hulzen bleven in de zak rijst zitten. De volgende ochtend zat ons eten er vol mee en we moesten het werk helemaal overnieuw doen.
De volgende dag dacht ik niet meer aan de koan van het zand en de rijst. Ik concentreerde me op het verwijderen van de lege hulzen uit de witte rijst. Dit is echt mijn beleving van zenbeoefening. In het begin verwachtte ik een soort verlichting of een begrijpen van Boeddha. Ik begreep niet dat ‘zitten’ echt ook letterlijk ‘zitten’ is. Ik zat en ik probeerde verlicht te worden, probeerde, probeerde. Juist dat proberen werd het obstakel om gewoon te ‘zitten’.
Langzaamaan begreep ik mettertijd dat zazen op fundamenteel niveau betekent dat je zit en Boeddha belichaamt. Je doet niet iets anders dan zitten. Natuurlijk willen we als we gaan mediteren al die dingen als rust in ons hoofd, gemoedsrust, ontspanning, concentratie enzovoort. En dan vertelt die ellendige leraar dat je met een rechte rug moet zitten en elke hoop op geluk en verlichting moet vergeten. Allemachtig! Ik kan me de verwarring van anderen volledig voorstellen. ''
……………………………………….
Ik hou van de eenvoud van leraren als Shinran en Dogen, maar evenzeer van de rituelen, veel teksten en iconografie van het Tibetaans Boeddhisme. Ik probeer daarin mijn eigen weg te vinden. Want hoezeer je ook een bepaalde ‘school’ volgt, uiteindelijk is het aan ieder mens om zijn/haar eigen pad te vinden en te volgen. Elke strijd over ‘de juiste weg’ is een strijd over illusies en gaat slechts over vooringenomenheid en zelfzuchtigheid.
Het kan zomaar gebeuren dat je jaren mediteert en je op een dag tot de ontdekking komt dat er niets is veranderd. Dat kan bijvoorbeeld wanneer je meditatie gebruikt als voor momenten van rust en ontspanning in je leven. Daar is niets mis mee, zelfs een goed begin.
Waarschijnlijk is het je dan niet opgevallen dat er momenten waren waarin je jezelf afvroeg: “wat ben ik aan het doen.” Een vraag aan jezelf die geen antwoord kreeg maar die wel belangrijk is. Het is een vraag die kan leiden naar contemplatie over wie je nu eigenlijk bent.
Spiritueel leven is m.i. jezelf innerlijk ontwikkelen. Niet alleen maar een goed mens zijn, maar jezelf ook kennen en al je vermogen dat jou tot mens maakt ontdekken, ontwikkelen en toepassen. Dat kan niet zonder contemplatie en meditatie.
Mediteren vraagt om bepaalde vaardigheden om te doen wat het kan doen. Vier vaardigheden zijn in ieder geval behulpzaam, bekend in bepaalde Zenkringen als de magische vier.
Vier ‘Magical Zen-Steps’:
Stap 1: Je verlangen versterken.
Je verlangen zou kunnen zijn om bepaalde eigenschappen te ontwikkelen die je een voorsprong op anderen geeft. Maar dat past niet zo bij de spiritueel leven. Niettemin begint dat verlangen meestal wel bij jezelf en dat is prima. Bijvoorbeeld meer rust in je leven.
Dit eenvoudige verlangen kan zich uitbreiden tot het verlangen naar allesomvattende wijsheid en compassie.
Wat je verlangen ook is, het is de basis voor je motivatie. Een sterke motivatie is tegengif tegen verstrooidheid in je meditatie, warrige gedachten, luiheid, vergeetachtigheid, slaperigheid en ijdelheid.
Dus als je afdwaalt in dromerigheid of piekeren kun je het best terugkeren naar je verlangen en motivatie. Maar dat alleen is niet voldoende.
Stap 2: Versterken van concentratie op je motivatie
Hoe dikwijls ben ik wel gemotiveerd maar ben ik niet sterk genoeg om daadwerkelijk in actie te komen?
Wat mij dan ontbreekt is de wil. Ik bedoel niet wilskracht, maar eenvoudigweg doen, handelen. Willen is geen verlangen, willen is een besluit nemen om naar je verlangen te handelen, het in praktijk te brengen.
Dikwijls gaan we wat slordig en gemakkelijk om met motivatie en wilsbesluit. Teken daarvan is verlies van discipline en toewijding. Beetje franse slag is ook wel goed vind je dan. Ken je daar voorbeelden van bij jezelf? Ik wel. Maar ik ken ook voorbeelden van een wilsbesluit dat ik genomen heb.
Stap 3: Concentratie op Mindfulness
Hoeveel mensen beginnen niet aan een cursus mindfulness met te weinig motivatie. De cursus moet hen van problemen afhelpen. Maar de cursus noch cursusleider kan je helpen. Je moet het zelf doen.
Mindfulness is aanleren van open bewustzijn en alert zijn op je afleidingen. De vorige keer heb je ontdekt hoe die afleidingen werken. Nu train je jezelf om ze voortdurend op te merken. Niet meer, niet minder. Tot het 24/7 een gewoonte, een houding is. Wees er alert op wanneer je meegaat in een afleiding. Alert zijn is de weg naar mindfulness.
In deze stap is het behulpzaam om bewust te zijn van wat je afleidingen, je zwervende gedachten en gevoelens waard zijn. Zie ze opkomen, langskomen en weer voorbijgaan. Ze zijn veranderlijk en vergankelijk als een regenbui in de herfst.
Stap 4: Concentratie op onderzoek.
Boeddha zei: geloof mij niet. Onderzoek zelf. Dat is wat we in deze stap oefenen. We leren onszelf in de gaten te houden. Hoe zit het nu, op dit moment met mijn stap 1, 2 en 3? Ik leer onderscheid te maken in mijn staat van zijn, hoe mijn geest werkt. Geest, dat is het geheel van lichaam, gevoel, denkvermogen en dat wat deze drie omvat.
