Het Inzicht van Niet-Doen
Hebben jullie enig idee hoelang Boeddha onder de Bodhi Gaya boom zat om uiteindelijk verlicht te raken? Hij had 7 jaar als een asceet naakt door de bossen gezworven en zo weinig gegeten dat hij er bijna aan dood ging. 7 jaar om uit te zoeken waar het leed in de wereld vandaan kwam en hoe je ervan af kon komen. Niet op deze manier dus, concludeerde hij.
Hij ging er maar even voor zitten. Dat noemen we nu mediteren. Hij ging zitten om verder te zoeken. Niet in het doen maar in het niet-doen deze keer. Tijdens het niet-doen verschenen de inzichten die we nu napraten, zonder dat ze ons verschenen zijn. Dan zijn het geen inzichten maar conceptuele kennis. We hebben het van horen zeggen.
Boeddha onder de boom dook diep in zijn bestaan en zijn leven. Jean Carteret, een Franse filosoof en astroloog, maakt daar verschil tussen.
Bestaan is ons dagelijks geploeter om brood op de plank en nageslacht te hebben. Leven is waar we geen greep op hebben en wat ons op aarde heeft gezet. Misschien had hij het van de boeddhisten, die van Boeddha begrepen wat het verschil is tussen relatief (=bestaan) en absoluut (=leven) bewustzijn.
Mara de Boze
Hoe lang zou hij gezeten hebben, onbeweeglijk, geconcentreerd, opmerkzaam op elke ervaring, elke verandering, elke gebeurtenis in hemzelf? Niet-doen!
Mara, die dol is op ego’s, probeerde hem te verleiden en stuurde een stel bloedmooie meiden op hem af. Hij gaf geen krimp. Niet-doen! Mara ging toen maar zelf op hem af, maar hij verzaakte. Niet-doen! Hij doorzag het hele spelletje dat wij spelen en waarmee we leed veroorzaken.
Hoelang kunnen wij niet-doen? Als wij mediteren voel ik na vijf minuten al onrust ontstaan. Voeten bewegen, handen kriebelen, we gaan verzitten. De westerse standaard schijnt 20 minuten te zijn. Langer gaat ons vervelen.
Onbeweeglijk zijn is lastig als je zintuigen maar doorgaan met opnemen van alle prikkels. En als je zintuigen doorgaan, blijft je brein ook in beweging en met je brein je geest. Interne drukte.
De Getuige zijn
Veel kun je daar niet tegen doen. Zo zijn we gemaakt en geworden na de Big-Bang. Misschien kun je proberen simpel waar te nemen, getuige te zijn van al die drukte en het verder laten voor wat het is. Niet-doen!
Een getuige zijn kan ook kil zijn, niet verbonden, de buitenstaander met de messcherpe blik. Zo’n getuige is vergeten waar het om gaat. Vergeten dat de intentie van mediteren is om ons te bevrijden van het leed dat in ons universum leidend is en zoveel mensen en dieren treft.
Vergeet daarom nooit je intentie en motivatie, die heeft regelmatig bekrachtiging nodig. Blijf getuige met een hart, met mededogen.
Alleen getuige zijn is niet voldoende. Dat helpt om inzicht te krijgen in de werkelijkheid en de illusies.
Inzicht brengt wijsheid die tot kennis kan worden over hoe te handelen. Het achtvoudig pad is Boeddha’s advies daarvoor.
Een van de paden is zorgdragen voor de mensen om je heen en jezelf, je gezin, je familie, je vrienden. Zorg voor brood op de plank, voor gezond eten, voor onderwijs, voor een opvoeding waarmee kinderen verder kunnen.
Armoede is collectief falen
Ik moet daarbij denken aan de kloof tussen arm en rijk. In De Correspondent (6/2/23) staat een artikel daarover. Armoede is geen keus maar een val waarin je gevangen zit. Arme mensen leven gemiddeld 9 jaar korter dan welgestelde mensen, zijn lager opgeleid, verdienen minder, eten ongezonder, zijn vaker ziek.
Gezond eten is duur, een opleiding is duur want duurt ook lang, een goed geïsoleerd huis is duur. Mensen met een laag inkomen wonen daarom meestal in ongezonde buurten in ongezonde huizen.
Daar zouden we met zijn allen iets aan kunnen doen. Dat doen we niet. Wie het goed heeft wil het goed houden en liever meer dan minder. Dat zijn maatschappelijke en politieke keuzes.
Armoede is niet individueel, eigen schuld dikke bult, wat nog dikwijls gedacht wordt. Armoede is een collectief falen van wie het goed hebben. Boeddha zou korte metten maken met dit collectieve egocentrisme.
Zelf en Niet-Doen
Helaas zijn we vanaf een jaar of twee allemaal behept met een egocentrisch zelf. Dat houdt zich bezig met becommentariëren, bekritiseren en emotioneren. Het jaagt ons voortdurend op. Zelf houdt niet van niet-doen. Logisch, want in niet-doen verdwijnt het zelf.
Een vrouw die een kind moet baren, die kan niet-doen kennen. Een geboorte is een overweldigende kracht die niets anders toestaat dan er te zijn en te baren. Alle gedachten, alle verwachtingen, alle intenties, ze verdwijnen in ogenblikken van toestaan, overgave, niet-doen, er-zijn, suchness.
Wijsheid zien boeddhisten wellicht niet voor niets als een ‘vrouwelijke’ kwaliteit, idem Sophia in de Griekse oudheid en Maria, de onbevlekte bij Christenen.
Geen idee hoelang Boeddha heeft gezeten onder die boom in Boddhi Gaya. Lang genoeg in ieder geval. Hij bleef zitten totdat elke neiging om niet te blijven zitten opgelost was. Je zou dat overgave kunnen noemen, Maar dat klinkt gelijk weer zo heftig dramatisch met Pasen in het vooruitzicht.
Hij is er wereldberoemd geworden, met zitten en niet-doen. Niet dat beroemdheid zijn motivatie was, eerder opstandigheid tegen de gevestigde orde, een spirituele activist. Doe hem dat maar na. Als wij lang zitten wordt het ons al gauw teveel. Onrust is onze gewoonte, gewenning en verslaving. Die gaan extra opspelen als we in stilte willen zitten. Ons zelf heeft machtige wapens die ze krijgt van Mara de Boze.
Blijf Zitten
Dus doe wat Boeddha deed, blijf zitten. Verzaak aan alle verleidingen en verschijningen van zelf. Kijk ze in de ogen en zie dat het spoken van je geest zijn. Op een dag zal het afgelopen zijn. Dan legt zelf het hoofd in je schoot en is getemd. Die dag kan zomaar vandaag zijn!
Reflectievraag: wat ga jij doen om niet-doen te doen? Wat doet jouw zelf dan?
De foto bovenaan van Boeddha in Boddhi Gaya is van Abhijeet Gourav/Unsplash
