De 3 elementen in mediteren

15 februari, 2023

 Hans van Zanten | Leestijd: minuten

3 eementen in mediteren

 

Drie essentiële elementen in mediteren 

Als we goed kijken naar wat zich voordoet, ontdekken we 3 elementen in mediteren: Stilte, beweging en bewustzijn. Wat betekenen die en wat zijn de signalen ervan?


Stilte in meditatie

Elke oefening in bewustzijn begint met stilte, stiltemeditatie, shamatha. Als we op ons spreekwoordelijke kussentje zitten dan is het stil. Dan is het rustig. Als we zo stil zitten, onbeweeglijk als een rots, dan wordt het in onze geest ook langzaam rustig. Dan vertraagt de stroom van denken en voelen. Let maar op, nu even……..(tien minuten meditatie)


Dit noemen we het element stilte in meditatie. De kunst is om in die rust en ontspanning toch wakker te blijven, toch bewust blijven van het projecteren op de spiegel van je geest en tegelijk van de lege spiegel zelf. Stel jezelf zo nu en dan de vraag: ‘Als ik naar mijn gedachten kijk, wie kijkt er dan?’


Beweging in meditatie

In die stilte is er een stroom, de stroom van gedachten en gevoelens. We zien die stroom meestal aan voor de geest. Dat is een vergissing, een dwaling van het menselijk tekort.


De geest zelf is stil maar aan het oppervlakte van die geest is de voortdurende beweging van gedachten die opkomen en weer weggaan, gevoelens die opkomen en weer weggaan, prikkels die opkomen en weer weggaan, als een golf die opkomt uit de zee en er weer in terugvalt.


Het heeft weinig zin om die beweging stop te zetten om of om die beweging niet te willen hebben. Zoals een oceaan zonder golven onmogelijk is, zo is ook een geest zonder het verschijnen en verdwijnen onmogelijk. Dat noemen we het element van beweging in meditatie.


Bewustzijn in meditatie

Het derde element in de meditatie noemen we bewust zijn in meditatie. Zonder bewustzijn, zonder opmerkzaamheid en gewaarwording is meditatie vruchteloos.


Bewustzijn is wanneer we opmerken dat het stil wordt, opmerken dat er beweging is. Wanneer we de naakte spiegel opmerken én dat wat we op de spiegel projecteren. De geest bewust van zichzelf, kun je stellen.


Signalen voor onderweg

Hoe weet je nu of je op de goede weg bent, dat je niet uren voor niets zit te zitten? Er zijn signalen dat je vorderingen maakt in je meditatie, vorderingen maakt in die opmerkzaamheid. Misschien heb je het al ervaren want we mediteren al wat jaren samen.


Je kunt plotseling in die stilte of in de rust voelen dat er een soort warmte over je heen komt, dat er een soort gevoel van gelukzaligheid ontstaat, van vreugde.


Wat mij vaak gebeurt is dat ik innerlijk ontzettend hard moet lachen. Bij andere mensen springen innerlijk de tranen in de ogen of moeten hard huilen.


Waarom? Geen idee. Het gebeurt, dit is de energie die zich manifesteert, die naar buiten komt. Maar het zijn signalen dat het goed is, dat wat je doet inderdaad helpt om je te concentreren, om éénpuntigheid te krijgen waarmee je die stilte en beweging kunt blijven zien.


Wat ook kan gebeuren in de meditatie is dat je ineens een soort helder inzicht krijgt, heldere licht alsof een sterke schijnwerper aanspringt.  Dit heldere licht is geen intellectuele helderheid -van ik begrijp het- maar het is letterlijk en figuurlijk innerlijk licht. Dat is het signaal van helderheid.


De Absolute Geest die wij zijn

En als je dan heel stil zit dan kun je ook de ervaring krijgen dat die geest van jou als een spiegel is, dat er een verschil is tussen die geest die waarneemt en al die gedachten en gevoelens en indrukken die via jou zintuigen allemaal naar binnenkomen.


Jouw denken is niet je Geest. Je voelen is niet je Geest, die Geest die is als het spiegelend oppervlakte van een stil bergmeer waarin de wolken zich in spiegelen. Die Geest is de oneindige Geest, die tijdloos is, waarvan wij noch het begin noch het einde kennen.


Die Geest delen wij samen. Wij zijn, samen met alles wat leeft, Geest die Geest schept, steeds opnieuw, met al onze ervaringen. Over het algemeen, in het dagelijkse leven, zien we dat niet, zijn we ons daar niet van bewust. We worden teveel opgeslokt door onze eigen versie van de werkelijkheid.


Zelfs op een mooi, rustig moment, wanneer je even vrij bent van zorgen en verwachtingen, wanneer je de vrijheid van geluk voelt, ervaar je dat niet als een uitstroom van de Geest.


We consumeren zo’n moment zoals we een glas wijn consumeren. We houden er slechts een vage herinnering aan over. Al gauw zijn we weer terug bij onze alledaagse zorgen en onze alledaagse pijn, ons alledaags verdriet, onze alledaagse verlangens en vreugde.


Ons zelf spiritueel heropvoeden

Zo worden we steeds meer eendimensionaal en beperkter in onze ervaringen. Arjan Broers, pastor van de Dominicus in Amsterdam, zegt: ‘’We zijn de afgelopen jaren vervallen tot een infantiele spiritualiteit.’’


Spiritualiteit die meer gekenmerkt wordt door allerlei vormen die we belangrijk vinden, allerlei woorden en labels die we gebruiken, allerlei concepten die we bedenken, maar die ons verder weg voert van de ervaring van de eeuwigheid en het mysterie van onze natuur, van wie wij eigenlijk zijn.


We moeten onszelf eigenlijk een klein beetje heropvoeden Ons zelf trainen om grip zonder grip te krijgen op die Geest van ons. Om die te krijgen waar wij hem hebben willen, leeg! Met leeg bedoel ik zonder vorm, de Geest zelf, die Eindeloze, die Eeuwige, de Stralende die Leven is.


In de meditatie trainen we onszelf om ons bewust te blijven van het gegeven dat die Stralende Natuur ons deel is. Zo blijvend bewust dat, als we naar buiten gaan en de wereld instappen, we die Stralende Natuur met ons meedragen als een vanzelfsprekendheid, als een spontaniteit zonder enige moeite.


De leegte van het eindige zelf

Wat moeten we dan met dat kleine, subversieve zelf, wat moeten we daarmee? Niks, laat het gewoon, heb het lief als de beste uitdrukking van je Stralende Zelf. Identificeer je er niet mee want dat is de bron van alle pijn. Ken haar tijdelijkheid. Ken haar veranderlijkheid. Ken haar leegte, leeg van onafhankelijk bestaan.


Dus als we mediteren, laat die gedachten die steeds om aandacht vragen hun gang gaan, maar geef ze geen extra energie, geef geen extra aandacht. Zie hoe ze voorbij gaan als een boomstam die meedrijft met de stroom en klamp je er niet aan vast.


Hetzelfde geldt niet alleen voor je denken maar ook voor opkomende gevoelens, beelden en andere verschijningen. Laat ze zijn voor wat ze zijn.


Richt je daarentegen op weet hebben van de Stralende, die altijd Aanwezige die jouw leven is. Richt je op het gevoel van gelukzaligheid, warmte of helderheid zonder het te willen laten voortduren of te willen begrijpen. Richt jezelf via gewaar zijn op de Stralende die je werkelijk bent.


Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Daarom ook doen we de stiltemeditatie (shamata). We hebben éénpuntige concentratie nodig willen we onze aandacht, ons gewaarzijn blijvend kunnen richten.

Nu 10 minuten meditatie.


De leegte van alle verschijnselen

Een volgende stap in meditatie is de aard van onze werkelijkheid ontdekken. Niets van ons denken, voelen en handelen, niets van wat bestaat, is uit zichzelf ontstaan, noch heeft het een eigen identiteit of eigen essentie. Of je nu naar een kopje op tafel kijkt of naar iets waarover je denkt, je kijkt altijd naar een samengestelde verschijning.


De oorzaak van de verschijning van het kopje op tafel is het samenkomen van een aantal elementen: de klei uit de bodem, de handen van de pottenbakker, de wens om een kopje te maken.


Kijk je nog preciezer dan vind je vast en zeker nog veel meer elementen, want elk element heeft ook weer zijn eigen samengesteld-zijn waaruit het is ontstaan, zoals cellen bestaan uit moleculen, die bestaan uit atomen, die bestaan uit ionen, die bestaan uit quarks. De oude boeddhisten wisten het al: de kosmos bestaat uit deeltjes.


Goed, je weet nu dat niets bestaat in zichzelf niets heeft een eigen identiteit heeft. Alles ontstaat door een samenkomen van omstandigheden en een aantal andere factoren, zoals een eikeltje zelf in goeie conditie moet zijn, in goede aarde moet vallen en het geschikte weer moet hebben. Dan is er de kans dat het eikeltje wortel schiet en een eik wordt. Zonder die condities gebeurt er niks. Daarom noemen we dat voorwaardelijk ontstaan.


De onrust van ons kleine, eindige zelf

Hetzelfde geldt voor ons kleine, beperkte zelf.  Dat ontstaat uit het samengaan van onze zintuiglijke reflexen en de meer of minder geschikte omgeving waarin we geboren worden en opgroeien.


We weten niet beter en raken gevangen in een zelf geschapen zelfbeeld. We hebben geen weet van voorwaardelijk ontstaan. We hebben geen weet van de afhankelijkheden die ons bestaan mogelijk maken.


Dat niet weten maakt het kleine zelf onzeker en onrustig. Het gaat houvast zoeken en denkt dat te vinden in nadenken, filosoferen, vastleggen en beeldvorming. Met de energie van aantrekken en afstoten schept het een eigen wereld.


3 elementen in mediteren

Foto Romeo Vargas / Unsplash / een wankele wereld

Maar het is een wankele wereld, een illusoire wereld. Er is niet veel nodig of die wereld stort in. Dat is in een notendop de grond van het menselijk tekort, de oorzaak van ons lijden.


De stilte van mediteren helpt ons om die wankele wereld te doorzien. We kunnen bijvoorbeeld ontdekken hoe onze stemming ons zicht op de wereld in één klap kan veranderen van licht naar donker, van droevig naar plezierig en andersom. Stemmingen zijn veranderlijk als de golf die opkomt uit de zee en weer verdwijnt alsof die er nooit geweest is.


Mediteren op de illusie van houvast

Je kunt nu ook mediteren op veranderlijkheid zelf, het ontstaan en het ophouden, leven en dood. Dus niet op wat er verandert, maar op het proces van onophoudelijke verandering. Je hebt daar nu weet van.


Maar weten is nog geen ervaring. Wat die ervaring precies is, dat weet je pas als je de ervaring hebt. Ik kan ook niet uitleggen wat die ervaring precies is omdat die in elk mens anders werkt. Maar het begint wel met weet-hebben-van.


Als je niet weet waarnaar je moet kijken dan kun je er ook niet naar kijken of valt het je ook niet op, verdwijnt de ervaring gewoon. Dus begin in mediteren te overdenken hoe dat zit met die veranderlijkheid, met alles dat voortdurend verandert.


Reflectie:

Hoe is dat in jouw leven, denk je ‘ het valt wel mee met die veranderlijkheid, ik ben nog steeds wie ik altijd al was.’’ Hoe maak jij dat mee? Hoe creëer jij jouw eigen illusie, maak jij eigen labels en concepten? Wat is jouw houvast?


Als je elke dag even oefent, drie keer per dag 10 minuten mediteren, dan zul je zien dat die éénpuntige meditatie en dat gevoel van geluk of helderheid vrij snel komt en sterker wordt. Meer hoef je niet te doen: gaan zitten, aandacht voor 1/3 bij je ademhaling en wakker opmerkzaam zijn op het verschijnen en verdwijnen van welk verschijnsel dan ook.


In alles liefde,

Hans Orgyen Dhonden

{"email":"Email address invalid","url":"Website address invalid","required":"Required field missing"}

Over de schrijver: 

Hans van Zanten

Hans (1947) is een spiritual warrior en dzogchen nomade. Niet te beroerd om heilige huisjes ter discussie te stellen. Wars van elke autoriteit wil hij zelf ook geen autoriteit zijn en al helemaal geen volgelingen hebben.
Dwaalt sinds 1980 rond in boeddhisme maar betwijfelt of hij daar wijzer van wordt. Is inmiddels wel een gewaardeerd meditatieleraar.
Hij is een vrije geest, leeft sinds 1981 met Anne-Marie. Samen hebben ze twee kinderen en vijf kleinkinderen. Zijn professionele leven lees je op www.linkedin.com/in/hansuitdoorwerth

Geoptimaliseerd door Optimole
>
Success message!
Warning message!
Error message!