Het lelijke gezicht.
Boeddha: ‘De geest is verstoken van geest, want de geest is helder licht.’
Helder: Tegen een heldere hemel zie je alles afsteken. In helder water zie je alle vuiligheid. De blauwe lucht zelf is leeg, het water zelf is helder. Met helderheid van geest kun je je emoties, gedachten en indrukken bewust worden. Dat zijn de objecten van de geest, de beelden op het filmdoek, de stenen in een rimpelloze vijver.
De geest is verstoken van geest. De geest is geen object, is beweging, stroom, verandering, proces. De geest ontstaat en bestaat niet zonder lichaam. Bestaat niet zonder oorzaak. De film is een film door opeenvolgende beeldjes. Zonder beeldjes geen film. Zonder tijd geen geest. Zonder ruimte geen geest. Zonder voelend wezen geen geest. Zonder ervaringen geen geest.
Het menselijk tekort
Het toverwoord is identificeren. Denk aan de reacties op de aanval van Hamas en de reactie van Israël. Ingegraven in hun eigen gelijk identificeren ze zichzelf als slachtoffer en de ander als vijand.
De grond van het menselijk vermogen is als de liefde van moeders en grootmoeders voor hun kinderen en kleinkinderen. Zo kunnen we alle levende wezens liefhebben. Dat wil zeggen, ze een gelukkig leven wensen, een leven zonder de ellende van dit bestaan, zonder het lijden aan het menselijk tekort. We kunnen ons ook met liefde identificeren.
Het menselijk tekort is de illusie van onafhankelijkheid, vrijheid: een eigen staat, een eigen land, een eigen huis, een eigen gezin, een eigen Zelf. Ja dat bestaat allemaal, maar dat alles bestaat slechts in afhankelijkheid van het tegendeel: geen vrijheid zonder geknechtheid, geen veiligheid zonder gevaar, geen zelf zonder ander, geen oorlog zonder vrede, geen dader zonder slachtoffer, geen ruzie zonder overeenstemming.
Mediteren op mededogen
Al die tegenstellingen houden we levend in onze geest, in onze ervaring. We houden vast aan een vals beeld dat deze tegenstellingen waarheid zijn, een vaststaand gegeven zijn dat je dwingt partij te kiezen. Maar het zijn mentale concepten in onze geest, gemaakt door wat we elkaar vertellen in onze onwetendheid.
Laten we mediteren op de pijn en het lijden in het Midden-Oosten wat nu tot afschuwelijke hoogte is gestegen. Leef eerst mee met de wanhoop, de schreeuwen, het verdriet, de doden en gewonden. Voel wat zij voelen. Voel het in je botten, in je buik, in je hart en in je hoofd. Kijk niet weg maar adem door.
Verschuif dan je aandacht lichtjes naar wat je voor deze mensen wenst. Je wenst ze een goed en gelukkig leven, vrij te zijn van deze gevaren en conflicten. Je wenst ze een fijn gezin, een leuke buurt. Wens ze al wat je ze wilt wensen. Zoals je dat ook voor jezelf wenst. Meer kunnen we nu van hier uit niet doen.
Is het ons menselijk onvermogen?
De oorlogen die nu woeden zijn het lelijke gezicht van de mensheid. Wat die zaterdag in Israël en daarna in de Gaza gebeurde is een wake-up call. Het is nog lang niet gedaan met dat lelijke gezicht. Zoals Thai zei: er zal pas vrede op aarde heersen als er vrede in ieder mensenhart heerst. Vrede moet onze koning zijn, onze president, onze politiek, ons dagelijks eten en drinken. Vrede moet onze liefde zijn.
Als de oorlogen een cumulatie zijn van ons menselijk onvermogen, van het menselijk tekort, van het lelijke gezicht, hoe leeft dat monster dan in onszelf? Waar huist het? Wanneer laat het zich zien? Waardoor laat het zich opruien? Hoe krijgen we vrede in ons hart?
Het lelijke gezicht is het lot van ons bestaan, van onze wereld en wellicht ons hele universum. Toch hebben we gelukkig de mogelijkheid om daar iets aan te doen. We hebben de kracht van de liefde in ons. Dat is ons geboorterecht waarmee we overeind kunnen staan, onze rug kunnen rechten en onze armen kunnen uitspreiden om te omarmen. We kunnen vergeven en veranderen.
Tussen de oude en de nieuwe wereld
We leven in een tijd dat de spanningen evenzeer toenemen als de gevaren. Tirannen en dictators lijken zich aaneen te sluiten om voor zichzelf en hun kliek het vege lijf te redden. Ik hoorde iemand zeggen: ‘De frequentie verhoogt zich.’ Ik vermoed dat het klopt. Er zit verandering in de lucht. Een heel grote en onvermijdelijke verandering. Die is al gaande, de reactie er op is wreed en onmenselijk.
Het is klaar met de oude wereld en een nieuwe is er nog niet. Daartussen zweven wij, in chaos, in geweld, zelfs Gaia zelf doet mee met orkanen en vulkaanuitbarstingen. Een treurige IJsbeer zoekt haar heil op het vasteland. Waar kunnen we landen, vraagt Bruno Latour zich af.
