Ik was begeleider van ondernemingsraden en vond dat ik alles moest weten, op alle vragen een antwoord moest hebben. Tot ik ontdekte dat er een antwoord was dat ik altijd over het hoofd had gezien. Ik ontdekte ''Ik weet het niet". Wat een opluchting, wat een bevrijding. Ik hoefde mij niet meer tot laat in de nacht onderwerpen eigen te maken, met grote haast en onder druk. En weet je wat? De wereld verging niet!
Ik ontdekte een aantal jaren geleden Hans van Dam. Veel meer weet ik niet van hem dan dat hij voor het Boeddhistisch Dagblad schrijft, een eigenzinnige website heeft en iets met Zen van doen heeft. Maar vooral dat hij sinds jaar en dag een niet-weter is en daar boeiend over verhaalt.
Hieronder staat een verhaal over zijn leven. Je ziet wel, het gaat vooral om identiteit en innerlijk beleven. Die eerste bestaat niet en die tweede kan erg bedrieglijk zijn. Want wie is degene die ervaart eigenlijk?
Wie ben ik?
In een van de meditaties stellen we de vraag ''Wie ben ik?'' Vragen stellen we niet om een antwoord te krijgen. Dat zou in dit geval ook niet lukken. Al mediterend ontdek je dat wel. Of niet. Maar wie is het dan die wel/niet ontdekt?
Zitten leer je niet uit een boek. Zitten is zitten. Woorden geven aan zitten is woorden geven aan , ja aan wat? Gestolde woorden, gestolde ervaringen, voorbije momenten, begrenzingen van het onbegrensde.
Zitten of mediteren in de traditie van Zen of Dzogchen is bedrieglijk eenvoudig. Zitten. Elke keer zitten alsof het de eerste keer is. Elke keer zitten is de eerste keer. Daarover zijn hele boeken vol geschreven. Zijn woorden op elkaar gestapeld. Commentaren op elkaar gestapeld. Boeken op elkaar gestapeld. Daar kun je gemakkelijk in verdwalen. Een voorbeeld?
Betrekkingsgebeuren?
Ik lees vandaag een dik boek: ''Handboek Spiritualiteit'' van Kees Waaijman. Een boek voor wie zich professioneel met spiritualiteit inlaat, dominees, priesters, paters, geestelijk verzorgers, mensen die het weten, zouden moeten weten. Een boek voor geleerde mensen. Daar hoor ik niet bij.
Ik lees in deel 1: ''Binnen de geleefde spiritualiteit zijn er drie grondvormen te onderscheiden: de lekenspiritualiteit die zich voltrekt binnen de familiale context, de scholen van spiritualiteit die zich manifesteren binnen het publieke domein; de tegenbewegingen die zich onttrekken aan de culturele en religieuze consensus.'' En wat te denken van een ''godmenselijk betrekkingsgebeuren''? Daar word je toch blij van! Bijna 1000 pagina's, waar begin ik aan! Gelukkig moet het binnenkort terug naar de bibliotheek.
Ik weet het niet
Het weten zit ons mensen in het bloed. Onderscheid maken is onze meest verslavende bezigheid. We ontleden en analyseren tot al het leven eruit is en we alleen droge, dode stof overhouden. Of een coronavirus, een klimaatcrisis, een te hete zomer, een te droge winter. Willen weten is ons menselijk tekort, onze meest basale beperking. Goede wetenschappers weten vooral wat ze niet weten. Dat schiet al een beetje op. Wie zit weet op den duur dat weten een spel is met niet-weten als eindspel.
Wie ben ik? Ik weet het niet. Oorspronkelijk Gelaat? Ik weet het niet. Hoger Zelf? Ik weet het niet. Boeddhanatuur? Ik weet het niet. Godmenselijk? Ik weet het niet. Mijn weten verlaat mij meer en meer. Ik word een zwijgende. Wie ben ik?
Om te mediteren op die vraag is jouw levensgang misschien de moeite waar om eens na te gaan. Zoals Hans van Dam heeft gedaan. De rollen beschrijven en doorvoelen die je hebt aangenomen en afgelegd.
Om Padme Hum
Orgyen Dhonden / Hans van Zanten
Ik speel nog met verve, al is het geen rol
Wat is het dat fascineert en doet beven? Het onoplosbare raadsel dat mijn naam draagt.
In den beginne wist ik niets.
Niemand hoefde mij de weg te wijzen.
Alles ging vanzelf.
Ik speelde met verve, al was het geen rol,
maar mijn ouders wisten wel beter:
Niet weten was niets voor mij.
Ik stierf als speelkind en verrees als kind van god.
Religie zou mij de weg wel wijzen.
Ik speelde mijn rol met verve,
maar niemand kende de hoogste.
Kind zijn van god betekende nog steeds:
Niet weten wie ik was.
Ik stierf als kind van god en verrees als mens.
Humanisme zou mij de weg wel wijzen.
Ik speelde mijn rol met verve,
maar niemand begreep onze soort.
Mens zijn betekende nog steeds:
Niet weten wie ik was.
Ik stierf als mens en verrees als denker.
Filosofie zou mij de weg wel wijzen.
Ik speelde mijn rol met verve,
maar niemand kende de waarheid.
Filosoof zijn betekende nog steeds:
Niet weten wie ik was.
Ik stierf als denker en verrees als ziel.
Psychologie zou mij de weg wel wijzen.
Ik speelde mijn rol met verve,
maar niemand doorzag de psyche.
Ziel zijn betekende nog steeds:
Niet weten wie ik was.
Ik stierf als ziel en verrees als lichaam.
Fysiologie zou mij de weg wel wijzen.
Ik speelde mijn rol met verve,
maar niemand begreep het fysiek.
Lijf zijn betekende nog steeds:
Niet weten wie ik was.
Ik stierf als lichaam en verrees als dier.
Biologie zou mij de weg wel wijzen.
Ik speelde mijn rol met verve,
maar niemand doorgrondde het leven.
Dier zijn betekende nog steeds:
Niet weten wie ik was.
Ik stierf als dier en verrees als stof.
Fysica zou mij de weg wel wijzen.
Ik speelde mijn rol met verve,
maar niemand doorzag de materie.
Stof zijn betekende nog steeds:
Niet weten wie ik was.
Ik stierf als stof en verrees als geest.
Spiritualiteit zou mij de weg wel wijzen.
Ik speelde mijn rol met verve,
maar niemand begreep het bewustzijn.
Geest zijn betekende nog steeds:
Niet weten wie ik was.
Ik stierf als geest en verrees als het al.
Holisme zou mij de weg wel wijzen.
Ik speelde mijn rol met verve,
maar niemand vatte de kosmos.
Alles zijn betekende nog steeds:
Niet weten wie ik was.
Ik stierf als alles en verrees als niets.
Boeddhisme zou mij de weg wel wijzen.
Ik speelde mijn rol met verve,
maar niemand doorgrondde de leegte.
Niets zijn betekende nog steeds:
Niet weten wie ik was.
Ik stierf als niets en verrees niet meer.
De weg is vergeten, ik blijf wel hier.
Ik speel nog met verve, al is het geen rol.
Soms denk ik dat niemand iets weet,
al ben ik ook daarvan niet zeker.
De Poortloze Poort is een klassieke koanverzameling uit het begin van de 13e eeuw, samengesteld door zenmeester Wumen Huikai. Koans zijn raadselteksten die de logica tarten. Je kan ze lezen of erover nadenken of erop mediteren of je tanden erop stukbijten. Je kan je er het hoofd over breken en je zo, als het werkelijk tot hoofdbrekens komt, in één klap bevrijden van zowel de koans als van je hoofd. Van je antwoorden én van je vragen. Van je goedgelovigheid én van je ongelovigheid.
Een waterval
Hans van Dam heeft de 48 oude koans opnieuw vertaald en op een unieke manier verduidelijkt met 480 nieuwe koans. De toon is licht en luchtig, de taal eenvoudig en direct. Geen ellenlange beschouwingen maar een stortvloed van korte, prikkelende verhaaltjes en gesprekjes die je aan het denken zetten. 'Een waterval van woorden waar je stil van word.' 'Waanzennig!' Voor leken, bodhisattva's en boeddha's.