Mahamudra of Dzogchen?

Volg ik de methode van Mahamudra of die van Dzogchen?  

Hoewel zowel Mahamudra (het grote zegel) als Dzogchen (De grote perfectie) voortkomen uit de Tantra van Vasjrayana en naar de Grote Zegen leiden, verschillen ze toch wel degelijk. In dit artikel overweeg ik hoe kennis over onze geest en mystieke ervaring beide nodig zijn willen we ons denken transformeren in wijsheid en willen we onze beleving vrij maken van egocentrische gewoonten. 

Alle uitleg in de afgelopen artikelen over ‘afhankelijk ontstaan’ doet een beroep op onze intelligentie en cognitief vermogen. Zie bijvoorbeeld het artikel ‘’ Een schijn van Geest, deel 1’’. Die uitleg is afkomstig uit de Madhyamaka school die haar basis heeft het onderricht van de Indiase wijze Nagarjuna en de boeddhistische Nalanda traditie in India.

Indiase leraren brachten, meestal op verzoek van een Tibetaanse krijgsheer, de Nalanda traditie naar Tibet. Daaruit ontstonden in de loop der eeuwen de vijf bekende tradities: Gelug, Kagyu, Nyingma, Sakya en Jolang.

De Dalai Lama blijft dichtbij de Gelug traditie van Tsongkapa en de Madyamaka van Nagarjuna, maar is ook een groot kenner van de andere tradities, inclusief het Chinese en Japanse boeddhisme en het Theravada Boeddhisme. Hij is daardoor de grote pleitbezorger geworden van de non-sektarische Rime-beweging uit de 19^de eeuw, die de soms hevige strijd tussen de verschillende scholen heeft weten te beëindigen.

Het debat van de klappende hand

Van You-tube video’s kennen we de heftig debatterende Tibetaanse monnik die zijn argumentatie kracht bijzet met stampvoeten en handgeklap. De luisterende monnik die voor hem zit, probeert de argumentatie te ontkrachten. Dat lijkt me beter dan te vuur en te zwaard je gelijk halen met manipulatie en geweld.

Misschien herken je het bij jezelf: als je redenering niet stevig geworteld is in je ervaring, kan een ander die gemakkelijk wegblazen. Pas door ervaring wordt kennis wijsheid. Daarom is kennisoverdracht alléén niet voldoende. Ze dient gestut te worden door je ervaring van ‘afhankelijk ontstaan’, een spontaan en beleefd inzicht in de werkelijkheid van alle innerlijke en uiterlijke verschijnselen.

De schijn van autonomie

We hebben allemaal de neiging onszelf en de dingen om ons heen te beschouwen als autonoom, zelfstandig en onafhankelijk. Ik ben ik, door al de jaren heen. Ik maak mijn eigen keuzes, neem mijn eigen beslissingen, sta in mijn recht, ik ben een vrij mens. Dat is allemaal waar in ons dagelijkse leven. Dat hebben we in onze maatschappij ook wel nodig. Zo denken we. Maar zijn we wel zo vrij en onafhankelijk, is dat de werkelijkheid?

De uitleg van ‘afhankelijk ontstaan’, zoals in ’Een schijn van Geest’, zet die zekerheid, dat denken op losse schroeven. Het zit misschien toch anders in elkaar dan je denkt. Dat kan een aanleiding zijn om op onderzoek uit te gaan.

Je kunt met die uitleg je bewustzijn richten op wat je innerlijk waarneemt, op de manier waarop je geest werkt. Zijn de dingen zoals ik ze gewoonlijk zie echt zo of zijn ze anders? Is de appel die ik als lekker en gezond hapje zie louter die appel of zie ik de hele geschiedenis, het hele netwerk, het geheel waaraan die appel en ik ons bestaan danken?

Hetzelfde kan ik me afvragen over de frustratie die ik voel. Staat die op zichzelf? Of is die ontstaan uit een oorzaak en die oorzaak uit weer een eerdere oorzaak en zo terug? Zou die frustratie ook bestaan zonder ‘ik’, zonder lichaam, zonder verlangen, zonder omgeving? Hoe komt het dat die frustratie over een uur alweer vergeten is?

Dat lijkt erg op contextueel denken, een term die we nu dikwijls horen. Maar die duidt vrijwel altijd op de context buiten ons, niet op de innerlijke context. Als we de uiterlijke met de innerlijke context willen verbinden, zullen we onszelf andere vragen stellen. Niet ‘wat vind ik ervan?’ maar ‘Hoe reageer ik hier op? Hoe komt die reactie in mij tot stand?’.

De ketting van karma

Wat je gewoonlijk waarneemt is niet de werkelijkheid dus.

Hoe je reageert wordt meestal bepaald door je aanname over de werkelijkheid.

Onwetendheid over de werkelijkheid brengt gehecht zijn, afkerig zijn en afgunstig zijn.

Gehecht zijn, afkerig zijn en afgunstig zijn brengen je in de aanname van een Zelf, een Ego.

De aanname van een Ego brengt de oorzaak van frustratie, woede, wanhoop, verdriet, maar evenzeer van blijdschap, kortstondig geluk, medelijden en andere emotionele reacties en denkbeelden.

Deze oorzaken brengen schade toe aan individu en maatschappij en zijn het karma voor de vicieuze cirkel van bestaan, steeds oplaaiende onenigheden en oorlogen.

Overigens valt er over karma veel meer te zeggen. Dat komt later een keer.

Uit je karma fietsen met Mahamudra of Dzogchen

Inzicht in de werkelijkheid ontstaat door kennis(overdracht) en meditatie samen. Weten wordt op die manier onzelfzuchtige wijsheid. Deze transformatie is wat in elke religie de heilige graal is. Zo ook in het Tibetaans Boeddhisme.

Er zijn verschillende methoden om tot Inzicht te komen. Eén methode is de geleidelijke methode die vooral in de Gelug traditie met de Mahamudra van Gampopa toegepast wordt. De andere methode is Dzogchen/Atiyoga uit de Nyingma traditie van o.a. Longchenpa, hier vooral bekend van zijn tekst Het Juwelenschip.

Dzogchen stelt dat Boeddhanatuur in elk wezen al aanwezig is en dus niet ontwikkeld hoeft te worden, alleen letterlijk ont-dekt. Beide scholen behoren tot de tantrayoga van Vasjrayana.

Vergelijk de twee methoden met het fietsen over een glibberig fietspad. Met Mahamudra sta je aan het begin van het pad en zie je in de verte het licht waar je naartoe wilt. Eenmaal onderweg is het hard trappen, moeilijk sturen, glibber je van links naar rechts en raak je regelmatig van je pad af.

Dzogchen

Met Dzogchen sta je ook aan het begin van het pad en zie je ook het licht waar je naar toe wilt. Tot zover hetzelfde. Maar dan wordt je vanuit het licht een touw toegeworpen dat je naar het licht trekt.

Dat is veel minder hard trappen, iets gemakkelijker sturen en het voorkomt dat je van de weg af raakt. Je gaat niet perse sneller maar wel veiliger en zekerder. Daarom zei mijn leraar: Wie eenmaal door Dzogchen is geraakt zal altijd verbonden blijven met Dzogchen. Het touw staat symbool voor het inzicht in de werkelijkheid en de kracht van Boeddhanatuur. Die zullen altijd in je leven aanwezig zijn.

Mahamudra

Mahamudra is als het pad gaan door het duister naar het licht dat stap voor stap steeds sterker wordt. Voor Mahamudra heb je een flinke dosis doorzettingsvermogen nodig.

Dzogchen is als het pad gaan in het volle licht waarin de schaduwen en obstakels duidelijk zichtbaar, kenbaar en te veranderen zijn. Voor Dzogchen heb je een ervaring van het volle licht nodig, zoals iemand die beleeft in een bijna-dood ervaring.

Afweging

Dzogchen lijkt mij daardoor veeleer een mystieke weg waar Mahamudra een louteringsweg is. Niettemin het verschil zul je in beide methoden het pad moeten gaan, het pad om het menselijk tekort te transformeren in het volle potentieel van onze Boeddhanatuur en om ons existentieel lijden te doen ophouden.

Tenslotte een link naar een mooi artikel van Bregje Hofstede, Correspondent Nieuw Feminisme: ‘’De wereld verandert en God verandert mee’’. Klik hier.

Ben je de Engelse taal machtig, dan kan ik je het volgende artikel van Tulku Urgyen Rinpoche (1920–1996) aanbevelen. Hij gaat uitvoering in op de verschillen én de relatie tussen de twee methoden. Misschien kom ik er aan toe het een keer te vertalen.