Een lang artikel waar je even voor moet gaan zitten. Leestijd is afhankelijk van je reflectietijd!
Waarom meditatie bevrijdt?
Waarom meditatie bevrijdt is een artikel van Matthieu Ricard, boeddhist en jarenlang vertaler voor Z.H. de Dalai Lama. Ik vond het belangrijk genoeg om te vertalen.
Hij begint met een paar vragen om te overdenken.
- Kijk eens eerlijk naar jezelf. Waar sta je in je leven?
- Wat zijn je prioriteiten tot nu toe?
- Wat doe je met de jaren die nog voor je liggen?
- Ben je werkelijk op je best?
- Wil je blijven zoals je nu bent? Zo niet, wat ga je er dan aan doen?
- Jezelf verbeteren? Welk ‘how-to’ boek ga je dan zoeken?
Dit zijn vragen die er echt toe doen, zijn de moeite waard. Zeker wanneer je tot de conclusie bent gekomen dat veranderen noodzakelijk is. Mogelijk is het dan ook!
Ieder van ons heeft een geest en iedereen kan die trainen.
In onze moderne wereld wordt iedereen opgevreten door eindeloze activiteiten van de vroege ochtend tot de late avond. Er blijft niet veel tijd en energie over om ons iets af te vragen over werkelijke oorzaken van van geluk of frustratie. We veronderstellen, nog min of meer bewust ook, dat met meer intensieve ervaringen onze ontevredenheid wel zal wegebben. We boeken snel een volgende reis.
Maar de werkelijkheid is dat velen van ons zich desondanks ongemakkelijk blijven voelen met onze huidige levensstijl en zich innerlijk neerslachtig voelen. Het doel van mediteren is om de geest te veranderen en minimaal dat ongemak weg te nemen. Meditatie hoeft niet geassocieerd te worden met een religie, welke dan ook. Ieder van ons heeft een geest en ieder van ons kan ermee werken.
Is verandering mogelijk?
De juiste vraag is niet of verandering nodig is. De juiste vraag is of verandering mogelijk is. Sommige mensen denken dat zij niet kunnen veranderen Zij denken dat hun kwellende emoties zo verweven zijn met hun geest dat het onmogelijk is ervan af te komen zonder een deel van jezelf te verliezen.Het is waar, over het algemeen verandert je karakter niet erg veel in de loop van je leven.
Als je dezelfde groep mensen om de paar jaar zou observeren dan zullen de agressieve mensen niet geduldig geworden zijn; verwarde mensen zullen echt geen innerlijke vrede gevonden hebben; pretentieuze mensen zullen niet geleerd hebben nederig te zijn.
Maar hoe zeldzaam zulke veranderingen ook zijn, er zijn ook mensen diepgaand veranderd. Dat laat zien dat verandering mogelijk is. Onze negatieve karaktertrekken hebben de neiging te blijven bestaan zolang we er niets aan doen om de status quo te veranderen. Er komt geen verandering als we onze gewoontes en vaste denkpatronen gewoon laten bestaan. In dat geval versterken ze zichzelf zelfs, gedachte na gedachte, dag na dag, jaar na jaar.
Maar deze tendensen en patronen kunnen uitgedaagd worden.Er verandert niets als we onze gewoonten en vaste denkpatronen gewoon laten bestaan en zichzelf laten versterken, gedachte na gedachte, dag na dag, jaar na jaar. Agressie, hebberigheid, jaloezie en andere mentale ondeugden zijn ongetwijfeld deel van ons. Maar zijn ze ook een onvermijdelijk en onvervreemdbaar deel van ons? Niet noodzakelijk.
Bijvoorbeeld: Een glas water kan cyanide bevatten dat ons ter plekke doodt. Maar hetzelfde water kan ook een medicijn bevatten dat ons geneest. In beide situaties blijft H2O, de chemische samenstelling van water, onveranderd. Van zichzelf is het water noch giftig, noch genezend. De verschillende toestanden van het water zijn tijdelijk en afhankelijk van de veranderende omstandigheden.
Op dezelfde manier zijn onze emoties, gemoedstoestanden en ongezonde karaktertrekken niet meer dan tijdelijke en situatiegebonden elementen van onze natuurlijke aard.
Turbulente stroom gedachten
Deze tijdelijke en situatiegebonden kwaliteit wordt helder wanneer we ons realiseren dat de primaire kwaliteit van ons bewustzijn eenvoudigweg ‘kennen’ is. Zoals het water in het voorbeeld hiervoor, zijn gewaarworden en ‘kenvermogen’ van zichzelf noch goed noch slecht.
Als we een kijkje nemen achter de turbulente stroom vergankelijke gedachten en emoties die dag en nacht voorbij trekken in onze geest, dan is dit fundamentele aspect van bewustzijn altijd aanwezig. Gewaarworden en kenvermogen maken het voor ons mogelijk om verschijnselen van allerlei aard waar te nemen en bewust te zijn.
Boeddhisme beschrijft deze basale cognitieve kwaliteit van de geest als Helder Licht. Het werpt licht op zowel onze uiterlijke wereld door middel van waarnemingen als op onze innerlijke wereld met haar sensaties, emoties, redeneren, herinneren, hoop en vrees.
Dit kenvermogen is de basis waarop elke mentale activiteit rust. Maar het wordt zelf op geen enkele manier door enige mentale activiteit aangetast of veranderd. Een lichtstraal kan op een gezicht vallen dat van haat vertrokken is of een glimlach laat zien. Ze kan op een juweel schijnen of op een vuilnishoop. Het licht zelf is nog gemeen noch aardig, noch smerig noch schoon.
De essentiële aard van ons bewustzijn is neutraal. Als je dit inziet wordt het mogelijk je mentale universum te veranderen. We kunnen de inhoud van onze gedachten en ervaringen veranderen. Dat is waarom meditatie bevrijdt.
De neutrale en verlichtende achtergrond van ons bewustzijn geeft ons letterlijk de ruimte die we nodig hebben om onze mentale activiteiten waar te nemen en om er niet afhankelijk van te zijn. We hebben dan óók de ruimte en mogelijkheid om de voorwaarden te scheppen die voor die verandering nodig zijn.
Waarom meditatie bevrijdt!
We hebben geen keus meer in wie we nu zijn. Maar we kunnen wel de wens hebben onszelf te veranderen. Zo’n ambitie geeft de geest een gevoel van richting. Maar alleen een wens is niet genoeg. We zullen ook een manier moeten vinden om die wens in actie om te zetten.
We vinden het helemaal niet vreemd om jaren te investeren in leren, leren lopen, leren lezen en schrijven of professionele vaardigheden leren. We oefenen heel wat uren om ons lichaam in conditie te houden. We verbruiken bergen energie op een fitnessfiets.
Om zulke taken vol te houden is een minimum aan overtuiging en enthousiasme vereist. We geloven dat deze inspanningen op de lange termijn goed voor ons zijn. Daarom doen we ze. Oefenen met de geest, mediteren dus, volgt dezelfde logica. Hoe zou een verandering van geest kunnen ontstaan zonder enige inspanning, alleen maar door het te wensen? Dat is net zo onzinnig als verwachten een sonate van Mozart te kunnen spelen door van tijd tot tijd een beetje rond te lummelen op een piano.
We transformeren de kwaliteit van ons leven door onze manier van kijken te transformeren.We steken een hoop energie in het verbeteren van onze uiterlijke en materiële omstandigheden.
Maar uiteindelijk is het altijd onze geest die de manier waarop we onze wereld beleven bepaalt. Onze geest vertaalt deze beleving in welzijn of lijden.Als we onze manier van beleven transformeren, transformeren we de kwaliteit van ons leven. Deze transformatie wordt mogelijk door de methode van het trainen van de geest die we kennen als meditatie.
Wat is meditatie?
Meditatie is een methode die het mogelijk maakt om basale positieve menselijke kwaliteiten te ontwikkelen en te cultiveren. Net zoals andere leermethoden het mogelijk maken een muziekinstrument te bespelen of een andere vaardigheid te verwerven.
Er zijn verscheidene Aziatische woorden die in het Engels vertaald zijn als ‘meditatie’. Een daarvan is Bhavana in het Sanskriet en de Tibetaanse equivalent Gom, wat betekent ‘gewend raken aan’.
Meditatie helpt ons gewend te raken de zaken helder en precies te zien. Het helpt ons ook gezonde kwaliteiten te ontwikkelen die ‘slapend’ zijn totdat wij er werk van maken ze te ontwaken.
Dus laten we beginnen met onszelf af te vragen: “Wat wil ik bereiken in mijn leven? Blijf ik er tevreden mee om dag in dag uit maar een beetje te improviseren? Blijf ik die vage ontevredenheid ontkennen die ik altijd op de achtergrond voel terwijl ik tegelijkertijd verlang naar vervulling en geluk”.
We denken gewoonlijk dat onze tekortkomingen onvermijdelijk zijn. Dat we ons beter maar kunnen neerleggen bij de tegenslagen die daardoor veroorzaakt zijn. We nemen onze disfunctionele aspecten voor lief. We realiseren ons niet dat het mogelijk is om uit de vicieuze cirkel van uitputtende gedragspatronen te breken.
Het boeddhistische standpunt in de oude teksten zegt dat alle wezens het vermogen tot verlichting hebben, net zo zeker als dat elk sesamzaadje olie bevat.
Ondanks dat dwalen we rond in verwarring, om maar een andere traditionele tekst te citeren, ‘als een bedelaar die tegelijkertijd rijk en arm is omdat hij geen kennis heeft van de schat die onder de vloer van zijn hut begraven ligt’.
Het doel van het boeddhistische pad is in bezit te komen van deze rijkdom, onze eigen rijkdom en die niet meer over het hoofd te zien. Dit pad kan ons leven de meest diep betekenis en voldoening brengen.
Trainen van de Geest
Het object van meditatie is de geest. Meestal is die geest tegelijkertijd verward, geagiteerd, rebels en onderworpen aan oneindig veel vastgeroeste en automatische patronen. Het doel van meditatie is niet om de geest uit te schakelen of in coma te brengen. Het doel is om de geest vrij te maken, stralend helder en evenwichtig.
In de boeddhistische opvatting is de geest geen entiteit maar eerder een dynamische stroom ervaringen; een opeenvolging van bewuste momenten. Deze ervaringen worden meestal gekenmerkt door verwarring en lijden.
Maar we kunnen ze ook beleven in een staat van helderheid en innerlijke vrijheid.We weten allemaal heel goed, zoals de Tibetaanse leraar Jigme Khyentse Rinpoche ons doet herinneren, dat “we onze geest niet hoeven te trainen op ons vermogen om jaloers of verontwaardigd te worden. We hebben geen woede aanjager of trotsversterker nodig.” Daarentegen is het cruciaal om onze geest te trainen als we onze aandacht willen scherper en verfijnen. Ontwikkel emotionele evenwichtigheid, innerlijke vrede en wijsheid. Cultiveer toewijding aan het welzijn van anderen.
We hebben in ons de potentie om deze kwaliteiten te ontwikkelen, maar dit doen ze niet vanzelf alleen omdat wij het wensen. Ze vereisen training, oefening. En elke training vraagt volharding en enthousiasme, zoals ik al eerder schreef. We leren geen skiën door één of twee minuten per maand te oefenen.
Verfijnen van aandacht en mindfulness
Galileo ontdekte de ring van Saturnus nadat hij een telescoop had ontwikkeld die sterk en helder genoeg was en op een stabiele ondergrond stond. Zijn ontdekking zou nooit gekund hebben met een ondeugdelijk apparaat of wanneer hij het in zijn trillende handen had moeten houden.
Als we de subtiele werkingen van ons mentaal functioneren willen waarnemen én er invloed op willen hebben, dan moeten we absoluut onze introspectie, ons innerlijk waarnemen verfijnen. Om dat te kunnen doen zal onze aandacht super scherp moeten zijn, helder en stabiel. Pas dan kunnen we observeren hoe onze geest werkt en de wereld ziet. Pas dan zullen we in staat zijn de manier te ontwaren waarop gedachten zich vermenigvuldigen door associaties.
Uiteindelijk zullen we onze waarneming tot dat punt kunnen verfijnen waarop we in staat zijn de meest fundamentele staat van ons bewustzijn te zien, een volmaakt heldere en ontwaakte staat van zijn die altijd aanwezig is, zelfs wanneer de gewoonlijke rits van gedachten er niet is.
Wat meditatie niet is
- Soms worden beoefenaars van meditatie ervan beschuldigd te zeer met zichzelf bezig te zijn. Of dat ze vervallen in egocentrische introspectie en geen zorg om anderen hebben.
- Maar als het doel van dit proces is om de obsessie met egocentrisme uit te bannen en altruïsme aan te kweken, hoe kunnen we dit dan zelfzuchtig noemen? Dit zou hetzelfde zijn als een arts verwijten dat hij jaren medicijnen studeert voordat hij aan een praktijk begint.
- Er zijn heel wat cliché’s over meditatie in omloop. Laat me één ding direct duidelijk maken. Meditatie is geen manier om de geest leeg te maken en gedachten te blokkeren. Dat is trouwens onmogelijk.
- Meditatie houdt zich ook niet bezig met eindeloze overpeinzingen in een poging het verleden te analyseren of op de toekomst te anticiperen.
- Mediteren is ook geen makkelijke manier om te ontspannen en om innerlijke conflicten tijdelijk te laten verdwijnen in een vage, zompige staat van bewustzijn. Het heeft weinig zin om in een staat van verbijstering en verwarring te blijven.
- Meditatie heeft inderdaad wel een element van ontspanning, maar dat is verbonden met de opluchting die voort komt uit loslaten van hoop en angst, van gehechtheden en de fluisteringen van ons ego dat nooit stopt met het voeden van onze innerlijke conflicten.
Meesterschap dat ons vrij maakt
De manier waarop we in meditatie met gedachten omgaan is niet door ze tot in het oneindige te blokkeren of te voeden. Wat we wel doen is ze op laten komen en zichzelf laten oplossen in het veld van aandachtig bewustzijn.
Op deze manier nemen ze onze geest niet over. Bovendien kweken we met meditatie een manier van zijn aan die niet is onderworpen aan de patronen van ons gewoonlijke denken.
Dikwijls begint meditatie met analyse, gevolgd door contemplatie en innerlijke transformatie.Waarom meditatie bevrijdt? Vrij zijn betekent meester zijn over onszelf. Dat is niet maar doen wat er in ons hoofd opkomt. Wat we doen is onszelf bevrijden van de verkrampingen en tegenstrijdigheden die onze geest domineren en verduisteren.
Het is zaak ons leven in eigen hand te nemen in plaats van het over te laten aan de neigingen die gecreëerd worden door gewoontevorming en mentale verwarring. We kunnen het roer loslaten en de boot laten varen waar de wind haar heen blaast. Maar vrijheid betekent een koers uitzetten naar een gekozen bestemming, de bestemming waarvan we weten dat die het meest gewenst is voor onszelf en anderen.
Het hart van werkelijkheid
Meditatie is geen ontsnappen aan de werkelijkheid, zoals sommige mensen denken. Integendeel, het doel van mediteren is ons ertoe zetten om de realiteit te zien zoals die is, precies te midden van onze dagelijkse ervaringen.
Door te mediteren ontmaskeren we de diepere oorzaken van onze pijn en ons lijden en leggen we de mentale verwarring bloot. We ontwikkelen een soort begrip dat ontstaat door een meer helder zicht op de realiteit.
Om dit begrip te verwerven mediteren we bijvoorbeeld op de onderlinge afhankelijkheid van alle verschijnselen, op hun vergankelijke aard, op het niet-bestaan van het ego als een vaste en onafhankelijke entiteit.
Meditaties op deze thema’s zijn gebaseerd op de ervaringen van generaties mediteerders. Zij hebben hun levens gewijd aan waarnemen van de automatische, mechanische denkpatronen en de aard van ons bewustzijn. Zij hebben empirische methoden bedacht om mentale helderheid te ontwikkelen, alertheid, innerlijke vrijheid, altruïstische liefde en compassie.
Maar het is onverstandig om ons zomaar te verlaten op hun woorden om onszelf te bevrijden van ons lijden. We zullen voor onszelf de waarde moeten onderzoeken die de methoden van deze wijze mensen voor ons hebben en zien of we hun conclusies kunnen bevestigen.
Dat is niet puur een intellectueel proces.
We zullen een lange tijd onze eigen ervaring moeten bestuderen om hun antwoorden opnieuw te ontdekken en die ten diepste te integreren in onszelf. Dit proces vraagt besluitvastheid, enthousiasme en volharding. Het vraagt wat Shantideva noemt: “Joy in virtouas ways”. We beginnen daarom met het observeren en begrijpen van de manier waarop onze gedachten zich vermenigvuldigen door associatie.
We gaan zien hoe zij een wereld van emoties, vreugde en verdriet veroorzaken. Dan dringen we door de sluier van gedachten heen en vangen een glimp op van de fundamentele component van bewustzijn: het primaire cognitieve veld van waaruit alle gedachten ontstaan.
Bevrijdt de ‘monkey mind’
We moeten beginnen met het kalmeren van onze turbulente geest. Onze geest gedraagt zich als een gevangen aap die in zijn opwinding meer en meer verstrikt raakt in zijn ketenen.
Uit de vortex van gedachten rijzen eerst emoties op, dan stemmingen en gedrag. Tenslotte vormen die zich tot gewoonten en karaktertrekken. Wat spontaan oprijst produceert niet noodzakelijkerwijs goede resultaten, net zoals zaadjes in de wind gooien weinig goede oogst oplevert.
We moeten zijn zoals bekwame boeren die hun velden voorbereiden voordat ze gaan zaaien. Voor ons is de belangrijkste taak om vrijheid te verwerven door het temmen van onze geest.
Bedenk dat de potentiële winst van meditatie een compleet nieuw beleven van je wereld is, elk moment van je leven. Dan is het niet buitensporig om minimaal 20 minuten per dag te gebruiken om je geest beter te leren kennen en die te trainen op dit soort openheid.
De vrucht van meditatie kan omschreven worden als een optimale manier van zijn of van oorspronkelijk geluk. Dit werkelijke en duurzame geluk is een gevoel dat we het uiterste gerealiseerd hebben van onze innerlijke mogelijkheden voor wijsheid en voldoening. Het is alleszins de moeite waard om op dit avontuur in te schepen, om te werken aan deze vervulling. Uit ‘Why Meditate? Working with Thoughts and Emotions’, door Matthieu Ricard, met toestemming van Hay House.