Kun je een meester in mediteren worden?
Eerst: 7 jaar meditatiekring.
We mediteren nu 7 jaar met de meditatiekring in Rheden. Dat is geweldig. Herman, mijn vriend de pottenbakker, zegt: ‘’Het duurt 7 jaar voordat je een meester pottenbakker bent.’’ Wij mogen ons nu misschien meester in mediteren noemen?
Er zit wel een addertje onder het gras: we hebben ons zeven jaar toegelegd op stiltemeditatie, ofwel shamatha. Meestal versierd met korte verhalen om wat verder die stilte in te kunnen gaan.
Dat we dit samen hebben kunnen doen tot nu toe is een groot geschenk. Ik dank jullie uit de grond van mijn hart. Misschien zijn jullie inmiddels wijzer en hebben jullie mij voorbij gestreefd. Zo zou het moeten zijn.
In de traditie wordt gezegd: ‘’ Als de vrucht van de boom valt zijn leraar en leerling verder vrienden’’. Zo voelt het voor mij nu inderdaad.
Altijd in oorlog, ook met onszelf.
We mediteren hier elke dinsdagavond omdat we iets zoeken. We willen vrede, geen oorlog. We zijn gemotiveerd om zin te geven aan ons leven in en met deze krankzinnige wereld. Voor het gemak noemen we dat spiritualiteit of religie, maar ieder vult dat voor zichzelf verder in.
De oorlog in Oekraïne maakt deel uit van een bredere beweging in de wereld, een heftige transitie. De tegenstellingen die er altijd al wel waren, worden uitvergroot onder de druk van klimaatverandering, angst voor onbeheersbare virussen, strijd om grondstoffen en meer.
Hiërarchische macht corrumpeert zich steeds erger. Het verzet tegen die macht groeit wereldwijd. Waar gaan we heen? Houden die oorlogen ooit op?
Wat we in het groot zien, begint al klein, in ons eigen leven. Tegenstellingen beginnen te spelen zodra we onszelf splitsen in Ich und Du, Ik en Gij (Martin Buber). Dat gebeurt rond de twee jaar en daarna beginnen we onze rol te spelen in en deel te nemen aan de vormgeving van een wereld in ontwikkeling.
Het geluk van een suikerspin
Die ontwikkeling lijkt nu een enorme chaos, getekend door elkaar ogenschijnlijk uitsluitende en bevechtende wereldbeelden.
Ik zet enkele tegenstellingen op een rijtje, althans wat ik denk dat tegenstellingen zijn.
Autocratie | Democratie |
Mijn huis | Ons huis |
Materialisme | Religiositeit |
Egocentrisme | Altruïsme |
Uitsluiten | Omarmen |
98% | 2% |
We leven nu in een wereld die grotendeels bepaald wordt door rationaliteit en materialisme. Maar beide vormen schieten steeds weer tekort als het gaat om duurzaam geluk. De manier waarop we geluk nu nastreven geeft ons dat geluk met de duur van een suikerspin. Pijn en lijden blijven, of je nu arm bent of rijk, regeerder of geregeerde.
Het geluk van mededogen
Eigenlijk weten we wel waar dat geluk te vinden is, maar de angst is te groot blijkbaar. Zoals nu de angst wereldwijd te groot is om echt iets aan klimaatverandering te doen. We willen niets opgeven, liever blijven we verkrampt en al in onze comfortzone. We zijn de alcoholist die weet dat hij moet stoppen.
We komen hier mediteren omdat we weten dat duurzaam geluk te vinden is in het rechter rijtje van tegenstellingen. We weten dat er manieren zijn om van de wereld Ons Huis te maken, manieren om in vrede met elkaar en alles wat leeft te kunnen leven, manieren die een einde maken aan pijn en lijden.
De weg die naar dat duurzame geluk leidt wordt door alle wereldreligies al eeuwen aangewezen. Het is de weg van liefde en mededogen. Niet als filosofie of theorie, maar als innerlijke houding die ons gedrag stuurt. Voor die instelling hebben wij al ons menszijn nodig om zo te kunnen zijn, in liefde te zijn, in mededogen te zijn.
Mededogen en liefde ontwikkelen zijn onvoorwaardelijk verbonden met de bereidheid en wil om alle levende en voelende wezens te bevrijden van pijn en lijden. Hoe doen we dat?
Wat je in de weg zit
Liefde en mededogen betekent de scheiding tussen Ich und Du laten oplossen. Dat kan door de ander te willen ontvangen in jouw geestelijke ruimte. Denk aan de wilde paarden in de grote wei.
Jouw geestelijke ruimte is oneindig groot, daar is ruimte genoeg om alle wildheid en zooitje ongeregeld te laten rondrennen. Inclusief al jouw gedachten en emoties die je Ik, je zelfbeeld, je ego, je daar voorschotelt.
Denk terug aan jouw persoonlijke geestelijke ruimte als een glazen deur. De deur die uitzicht geeft op de hemelse tuin. Maar er zit nog wat in de weg. Er zitten vlekken op de ruit. Vlekken die jouw Ik heeft veroorzaakt in de vorm van oordelen, opvattingen, eigen gelijk. Of misschien zelfs van liefdeloosheid, afgunst, trots, haat en hebzucht.
Het drama van je 'Ik'
Deze vlekken zijn de attributen waar jouw Ik zich mee tooit om iets voor te stellen, om een voorstelling te geven, om gezien, bewonderd of verguisd te worden. Het zijn de attributen van de identiteiten die je aanneemt en waarmee je door tijd en ruimte reist.
Waarom doet je 'Ik' dat? Simpel, het kan niet anders. Geboren worden in de wereld van vorm betekent per definitie de splitsing ondergaan tussen Ich und Du, zoals een verkoudheid die je oploopt, Niets aan te doen, gebeurd is gebeurd. Voor 98 % van de mensheid stopt het verhaal hier. Niets aan te doen, dus laat maar zo.
Voor 2% van de mensheid stopt het verhaal hier niet. Die voelen in zichzelf de drang, het verlangen om vrij te zijn van al die onrust, van de wereldse chaos, van liefdeloosheid en geweld.
Wij maken deel uit van de 2%, anders zaten we hier niet. Niet dat we daarmee beter zijn dan die 98%. We worden misschien meer gekweld door de pijn die we bewust of onbewust voelen.
De illusie van vrijheid
Tijd om eens goed naar dat vermaledijde ego/ik te kijken. Het ego is een meester in illusies. Het maakt zichzelf wijs dat het een vrij mens is. 'Ik maak zelf uit wat ik denk, wat ik koop, wat ik eet, welke vriendin ik neem, welk beroep ik kies.' Maar is dat zo?
Dankzij iets meer dan 200 jaar psychologie weten we wel beter. We worden meer dan we willen toegeven gestuurd in onze ontwikkeling door wat we meekrijgen in onze genen en daar bovenop nog eens door wat we meekrijgen in onze opvoeding. Dat gaat over wat mag en niet mag, over wat goed is en wat kwaad en een hele hoop meer.
Wie we in vrijheid zouden kunnen zijn wordt al vanaf de conceptie beknot, beperkt, overweldigd, en daarmee getraumatiseerd.
De pijn van het weten
Soms voelen we de aanwezigheid van de hemelse tuin of krijgen we een glimp ervan te zien. Daardoor weten we, hebben we er weet van.
Maar dat doet pijn, de tuin lijkt onbereikbaar. De pijn daarover stoppen we diep weg maar nooit ver genoeg om haar buiten werking te stellen. Er is weinig nodig om het trauma te triggeren: een voorval dat lijkt op iets van vroeger, een partner die teveel lijkt op een van je opvoeders. Een ruzie of zwijgend terugtrekken is dan het gevolg en een scheiding volgt.
Mijn eerste vrouw leek teveel op mijn moeder, veel te lief. Dat verstikte mij. Maar met de scheiding was de ‘schade’ uit mijn jonge jaren niet verdwenen. Dat van een te lieve moeder werd mij pas veel later duidelijk met behulp van therapie.
Christian Holzinger | Marco Biancetti | Compositie 'Schaduwen' Hans van Zanten
Beschadiging in de schaduw
Deze eerste onvermijdelijke beschadigingen verstoppen we in de diepste uithoeken van onze persoonlijke geestelijke ruimte. Wat niet weet wat niet deert.
Sinds C.G. Jung noemen we dat schaduwen. Wat in de schaduw verborgen is verblijft ongeweten in de schaduw.
Ons ego, Jung noemt het persona, meet zich een harnas aan om niet weer beschadigd te worden, niet weer vernederd, niet weer geslagen, niet weer ontkent. Daar dienen al die attributen voor.
Het 'Ik' maakt zich een eigen huis en beperkt daarmee alle persoonlijke geestelijke ruimte. Het heeft zich letterlijk bepaald, een hek om zich heen gezet. Iemand noemde mij ooit eens onbereikbaar. Dat is precies wat er gebeurt.
Ego en karma
Ons ego is dus eigenlijk altijd een gekwetst ego, een getraumatiseerd ego met geheime pijn in zijn schaduw. 98% van de mensheid zit daarin gevangen.
Geen wonder dat de chaos zo groot is en alleen maar groter lijkt te worden. Meer mensen, meer chaos.
Willen we iets voor de wereld en alle levende wezens betekenen, dan lijkt het mij verstandig om aandacht te geven aan dat gekwetste ego, aan de trauma’s waarmee mensen rondlopen en die ze generatie na generatie doorgeven. Dat heet karma. Niet iets uit hogere sferen, maar recht voor onze neus.
De healer, de genezer worden
Nu komen we bij liefde en mededogen. In boeddhisme worden dit vaardigheden genoemd. Het is de vaardigheid om klei te vormen die van de pottenbakker een meester maakt.
Zo ook zijn het onze trauma’s die van ons, mediteerders, een healer maken. Met als consequentie: je moet eerst je eigen shit opgeruimd hebben, je eigen glazen deur gepoetst hebben, voordat je een ander kunt helpen dat zelf te doen.
Dat moet je echt willen, zoals onze kleindochter Dagmar ondervindt. Ze wil graag een eigen paard, maar daar hoort shit opruimen en stal schoonmaken bij. Dat moet je wel willen en kunnen.
Is training van je geest voldoende?
Alleen jij kun je eigen shit opruimen en omdat jij dat wilt ben je hier. Je mediteert hier omdat je een healer wilt zijn, al was je jezelf daar nog niet zo bewust van. De vraag is of onze meditaties daar genoeg voor zijn.
In de meeste meditatie instructies lees ik hoe je opkomende gedachten en emoties moet laten komen en gaan. ‘’Merk ze op maar geef ze geen aandacht, pak ze niet vast.’’ ‘’Wat in je geest opkomt zijn spiegelingen. Die hebben geen waarheidsgehalte, ze zijn niet echt’’
Die methode zorgt ervoor dat je geen slaaf wordt van je denken en van je emoties en je zicht krijgt op je persoonlijke geestelijke ruimte. Dat is natuurlijk prima.
Welke schaduw veroorzaakt je emotie?
Het nadeel van deze methode is dat de opkomende emotie gedempt wordt en jij als de Getuige los blijft van de emotie.
Je denkt aan de ruzie van gisterenavond. Je ziet jezelf verdedigen met zinnen als ‘’Maar ik had toch gelijk’’ of ‘’zo had ik het niet bedoeld’’. Je voelt de boosheid weer maar laat die gaan.
Woede gezien als object in jouw geest. Maar wie was er nu woedend? Jij toch? Waar kwam jou reactie vandaan? Wat triggerde die woede?
Daar kom je niet achter als je de woede die opkomt niet terug volgt naar de plek waar die vandaan komt.
Goed, met die analytische zienswijze kom je een eind. Maar dan verdwaal je, je komt voor een dichte deur. Wat in de schaduw is verborgen, blijft ongeweten in de schaduw. Je kunt je nu eenmaal niet aan je eigen haren het moeras uit trekken.
Hoe kunnen we ons innerlijk kind helen?
Ondertussen is de woede afgekoeld en nu zal je moeten wachten tot de volgende trigger zich aandient.
Wie lange tijd zo mediteert komt los te staan van zijn emotionele leven, je wordt afstandelijk en raakt losgezongen van de rauwe, pijnlijke werkelijkheid. Kijk dan niet vreemd op van emotionele of obsessieve uitbarstingen.
Het getraumatiseerde ego is dus een vlek op de glazen deur die het uitzicht op de hemelse tuin belemmert. Hoe we dat trauma, ons beschadigd innerlijke kind kunnen helen zodat het weer onbevangen, vrij en transparant is, gaan we in het najaar zien. Dat is bij deze beloofd.
Zoeken naar de oorzaak.
Voor nu richt ik me op de meditatie. Hoe kan die helpen en ons niet van de wal in de sloot brengen? Meditatie is geen spirituele by-pass om trigger en trauma te vermijden.
In het gewone dagelijkse leven herken je door meditatie bijvoorbeeld snel situaties die oude pijn kunnen raken. Je zou er dan voor kunnen kiezen die situaties te vermijden. Dat is de by-pass.
Je hebt wat psychologische kennis nodig om de emotie te gebruiken om dieper te kijken, te zoeken naar de oorsprong ervan. Als je niet weet hoe je moet zoeken naar de oorsprong zal je die ook niet vinden, hoelang je ook mediteert. De pijn blijft en de trigger ook.
Van Stilte naar Inzicht.
Je moet dus leren hoe je in de schaduw kunt kijken. Maar daar zie je niets. De schaduw is dat wat je uit angst onzichtbaar hebt gemaakt en onweetbaar is geworden. Dat is waarom je hulp nodig hebt van iemand die je op de schaduw kan wijzen. Die kan zien wat jij niet ziet.
Om je schaduw in het licht te zetten is het nodig om door de bijbehorende angst te stappen. Dan is een bemoedigend, liefdevol woord heel waardevol. Zoals gezegd, die iemand zal eerst zelf de eigen shit opgeruimd moeten hebben, door de eigen angst heengestapt moeten zijn.
Voor de meditatie betekent dit jezelf nu toeleggen op het ontdekken van de vlekken op de glazen deur. We zoeken nu niet meer de Stilte (shamatha) op maar slaan de weg in van Inzicht (vipassana),de weg die ons zicht geeft op de vlekken op de glazen deur.
Ego als welkome en kwetsbare gast
We neutraliseren onze oprijzende emoties en gedachten niet meer met het weten dat het ego leeg is, een proces is van veranderende identiteiten die ieder ook samengesteld zijn en dus afhankelijk en leeg, een illusie. Met dat inzicht kwets je je ego eigenlijk opnieuw.
We leggen ons erop toe ons ego in al zijn onvolkomenheid te ontvangen als een welkome gast. We geven het alle ruimte, we laten het weten dat het gezien wordt, gehoord wordt, gevoeld wordt. Je voelt zijn pijn, zijn gekwetstheid, zijn verdriet, zijn frustraties én zijn vergankelijkheid. Wie ben jij?
Door het zo te ontvangen, zoals je een gekwetst kind zou ontvangen, in je armen zou nemen en troosten, ontdooit je ego uit de kramp waarin het terecht is gekomen. Het kan dan met jou gaan werken aan zijn schaduw.
Praktisch betekent dat het omarmen van je innerlijke pijn die in elke cel van je lichaam aanwezig is. Uit mededogen voor jezelf zie je af van mediteren en spiritualiteit als by-pass.
Luister!
Dit brengt me bij Longchenpa en Ton Lathouwers.
In het Juwelenschip, zo zegt Hans Korteweg in zijn gelijknamige commentaar, benadrukt Longchenpa voortdurend de vaardigheid van het luisteren. Op pagina 8 en 9 begint hij driemaal met ‘Luister!’.
Dat heeft enerzijds te maken met de orale overdracht in die tijd, de veertiende eeuw. Maar Longchenpa bedoelt er ook iets mee. Om te kunnen luisteren is een open geest nodig, zoals de ‘’Beginners Mind’’ van Suzuki Roshi. Een ‘Beginners Mind’ is nog ontvankelijk en nieuwsgierig, heeft geen vooropgezette ideeën en is vrij van overtuigingen.
Om te luisteren dien je leeg te zijn. Probeer niet zozeer te begrijpen als wel te laten resoneren wat wil resoneren.
Naar welke stem luister jij?
Voorbij ons ego klinkt je innerlijke stem, de stem die jou roept, die jou wil ontvangen. Maar ego is zo slim dat hij die stem kan nabootsen, zoals nu kan met ChatGTP.
Om te luisteren moeten we leren onderscheid te herkennen tussen de stem van ons ego en de innerlijke wijze. Pas als we dat kunnen, zijn we in staat om goed te luisteren naar de gekwetste ego’s van onze broeders en zusters.
Van Ton Lathouwers lees ik dikwijls de sutra’s die hij heeft vertaald en uitgegeven met de cd 'Ingaan in het Hart dat Luistert'. Ik lees voor deze meditatie de sutra: Dharani van de Grote Mededogende.
Oefening:
Klik hier voor de tekst, lees die eens hard-op en luister naar wat bij jou resoneert.
