Mediteren en Dzogchen

Dzogchen, de Grote Perfectie

Een lezing door de Tibetaanse leraar Dilgo Kyentse (†1991)
Khyentse was belangrijk voor de verspreiding van het Tibetaans boeddhisme buiten Tibet. Hij speelde een belangrijke rol in de eclectische Rimé-beweging. Hij was een Tibetaans geestelijke in de vajrayana, dichter, leraar en stond tussen 1987 tot 1991 als opvolger van Dudjom Rinpoche aan het hoofd van de nyingmaschool van het Tibetaans boeddhisme.

ALAYA, de pure geest die bevrijdt

De Alaya (5), soms genoemd de pure of oorspronkelijke geest, is het grondbeginsel onder Samsara (1) en Nirwana (2), respectievelijk het begin en het einde van zowel verwarring als realisatie.  Alaya lgt ook ten grondslag aan de aard van de universele Sunyata (3) en alle verschijnselen.
Alaya is zelfs fundamenteler dan de Trikaya (4) omdat het vrij is van elk idee omtrent verlichting. Hoewel prajna (6) geen grond ziet voor concepten als ‘verschillende aspecten’ ziet upaya (7) het onderscheiden in drie fundamentele aspecten, namelijk 1. volledige openheid, 2. natuurlijke perfectie en 3. absolute spontaniteit, als nuttig instrument. Maar hoe pas je die instrumenten toe?

Volledige openheid

Alle aspecten van elk verschijnsel zijn volledig helder en transparant. Het hele universum is open en zonder obstakels, alles doordringt elkaar wederzijds.

Omdat alle verschijnselen naakt zijn, helder en vrij van vaagheden, is er niets om te bereiken of te realiseren. De aard van dingen laat zich op natuurlijke wijze zien en is op natuurlijke wijze aanwezig is tijd-overstijgend gewaarzijn.

De dagelijkse beoefening bestaat uit het ontwikkelen van een volledige aanvaarding van en openheid ten opzichte van alle situaties, emoties en mensen en het volledig ervaren van alles zonder mentale terughoudendheid en belemmeringen, zodanig dat je noch terugtrekt van noch samentrekt in jezelf.

Dit brengt een geweldige energie teweeg die doorgaans opgesloten zit in het proces van mentale verwerking en dat je over het algemeen wegzuigt van levenservaringen.

In de beginfase kan helderheid van gewaarzijn ongemakkelijk voelen of angst teweeg brengen. Is dat het geval open jezelf dan volledig voor de pijn of de angst en verwelkom het.

Op deze manier worden je aangeleerde emotionele reacties en vooroordelen afgebroken. Wanneer je de meditatieoefeningen doet ontwikkel dan een gevoel van jezelf openstellen naar het gehele universum in absolute eenvoud en naaktheid van geest. Bevrijd jezelf van alle beschermende barrières.

Deel jezelf tijdens de meditatie niet in tweeën, een deel van je geest die het andere deel waarneemt, zoals een kat de muis beloert.

Je moet je realiseren dat het niet de bedoeling van diepe meditatie is om je diep in jezelf te begraven en je terug te trekken van de wereld. Zelfs als je in de boeddhistische yoga op chakra’s mediteert is er geen introspectieve concentratie. De sleutel is en blijft volledige openheid van geest.

Natuurlijke perfectie

Alles is op natuurlijke wijze volmaakt, juist zoals het is. Volledig zuiver en onbesmet.

Alle verschijnselen tonen zich op natuurlijke wijze op hun eigen, juiste wijze en vormen voortdurend veranderende patronen vol betekenis en bedoelingen, zoals dansers in een grote dans. Alles is symbolisch, tegelijkertijd is er geen verschil tussen de symbolen en de waarheid die ze symboliseren. Zonder enige inspanning of wat voor oefeningen dan ook zijn verlichting en boeddhanatuur reeds volledig ontwikkeld en volmaakt.

De dagelijkse beoefening is het gewone leven zelf. Omdat de niet-ontwikkelde staat (van verlichting) niet bestaat is er ook geen noodzaak om je op een bijzondere manier te gedragen, noch is het nodig om iets in het bijzonder te bereiken of te beoefenen.

Absolute spontaniteit

Alle verschijnselen zijn volledig nieuw en fris, absoluut uniek en in hun geheel vrij van alle concepten uit het verleden en over de toekomst, alsof zij ervaren worden in een andere tijdsdimensie.

De voortdurende stroom nieuwe ontdekkingen, verse onthullingen en inspiratie op elk moment is de manifestatie van de eeuwige jeugd van de levende Dharma. Zijn wonderbaarlijkheid, schittering en spontaniteit zijn het spel en dans van het universum als leraar.

Leer het dagelijks leven te zien als een mandala met jou in het centrum. Leer vrij te zijn van de effecten en vooroordelen van eerder aangeleerde gewoonten, van huidige verlangens en hoop en verwachtingen omtrent de toekomst.

De dagelijkse objecten van je ervaringen in het leven vormen de figuren in de mandala. Zij bewegen in de grote dans en het spel van het universum. Zij zijn de symbolen waarmee de Grote Leraar diepgaande betekenis en zingeving onthult. Daarom, wees jezelf, oorspronkelijk en spontaan. Omhels alles en leer van alles. Zie de ironische en amusante kant van irritante situaties.

In meditatie kijken we door de illusie van verleden, heden en toekomst. Het verleden is een moment van herinnering in het heden. DE toekomst is een projectie in het heden. Het heden verdwijnt voordat je het kunt pakken.

Plug-in, zonder voorbehoud regelrecht in meditatie, nu, met alle aandacht en je hele geest. Aarzel niet, verveel je niet en wind je niet op.

Ga jij leren mediteren? Dat kan. Klik door!

Hoe mediteer je praktisch?

• 
  
• Houding
  Traditioneel zit je met gekruiste benen op een kussentje, bankje of gewoon op de grond. Prima als dat mogelijk is, maar niet noodzakelijk. Meditatie moet geen fysieke inspanning en ook niet pijnlijk zijn. Dus als je rustiger en meer ontspannen op een stoel zit, doe dat dan. Probeer dan niet te leunen maar zit vrij van de rugleuning rechtop zonder te strak te worden. Zak een beetje door je bekken. Hou je kin een klein beetje naar beneden om je kaak en hals te ontspannen. Je kunt je ogen half openhouden en een halve meter voor je kijken; je kunt ze ook dicht houden. Zorg dat je alert blijft en niet gaat dagdromen.
• Innerlijke houding
  Je innerlijke houding zou gericht en geïnspireerd moeten zijn op de drie fundamentele aspecten. Het maakt niet uit of je mediteert met een vorm/object (bijvoorbeeld een kaars, een foto, een klank) of zonder vorm/object. In het laatste geval dragen de drie aspecten de hele meditatie sowieso, met bijzondere nadruk op volledige openheid.
• Met of zonder vorm/object
  Meditaties met vorm/object worden voorafgegaan door, gevolgd door en bevatten perioden van meditatie zonder vorm/object. Dikwijls is het goed en soms zelfs essentieel om een meditatie zonder vorm vooraf te laten gaan door een meditatie met vorm, leert de ervaring.
  Om dit mogelijk te maken zijn in de loop der eeuwen veel voorbereidende meditaties ontwikkeld in de boeddhistische praktijk. De belangrijkste zijn meditaties op ademhaling, het herhalen van mantra’s en visualisaties.
• Mantra’s en visualisaties
  Voor het beoefenen van mantra’s en visualisaties heb je persoonlijke instructies van een boeddhistische leraar nodig om ze effectief te kunnen gebruiken.
• Ademhaling
  Over de meditatie op adem hier een paar algemene aanwijzingen omdat de methode van persoon tot persoon slechts een klein beetje kan verschillen.
  1. Volg met je aandacht het ritme van je in- en uitademing tot het een rustig en kalm ritme is geworden. Laat je aandacht meer en meer rusten op je ademhaling tot je hele wezen ermee  lijkt samen te vallen. Je bent één met de ademhaling.
  2. Word je er dan van bewust hoe je adem je lichaam verlaat en oplost in de ruimte. Breng dan geleidelijk aan je aandacht weg van de ademhaling en naar het gevoel van ruimte en expansie.
  3. Laat dan dit gevoel van ruimte en ruimtelijkheid overgaan in volledige openheid. Op die manier gaat je aandacht op de juiste manier over naar de sfeer van meditatie zonder vorm.

Verwachtingen

Meditatie is altijd volmaakt. Er is dus geen noodzaak om iets te corrigeren. Omdat alles wat opkomt in je aandacht eenvoudigweg het spel van de geest is, zijn er geen slechte meditatiesessies. Er is ook geen noodzaak om over gedachten te oordelen als  goede of slechte gedachten.

Ga daarom niet mediteren met allerlei verwachtingen en angsten over de resultaten. Doe het gewoon, zonder een zelf-bewust idee als ‘Ik ben aan het mediteren’, zonder inspanning, zonder verbetenheid, zonder pogingen om je geest te controleren of te forceren. Zelfs zonder in vrede te willen zijn.

Als je merkt dat je op een van deze manieren afgeleid raakt stop dan het mediteren. Ontspan een beetje en neem wat rust alvorens weer verder te gaan.

• Als je ervaringen krijgt die je gaat interpreteren als ‘resultaat’ , terwijl je mediteert of na het mediteren, maak er dan niet iets bijzonders van. Kijk naar ze als gewone verschijnselen. En vooral, probeer niet om die ervaring te herhalen, want dat blokkeert de spontaniteit van de geest totaal.
• Ontdoe je van elk idee en gevoel dat je naar een hoger of buitengewoon bewustzijn moet streven. Dat produceert alleen maar iets kunstmatigs en nieuwe conditionering en werkt als een belemmering voor de vrije stroom van de geest.
• Onthoud je van gedachten en gevoelens als ‘Ik ben niets waard’ of ‘dit is zinloos’ of ‘ik ben schuldig’. Denk in plaats daarvan over jezelf als natuurlijk zuiver en volmaakt waaraan niets ontbreekt.

Als je meditatie gaat beoefenen beschouw het dan als gewoon een functie in je dagelijkse leven, zoals eten en ademhalen. Beschouw het niet als een speciale en formele activiteit die je met grote ernst en plechtstatigheid uitvoert. Realiseer je dat mediteren voorbijgaat aan inspanning, voorbij gaat aan beoefening, doelen en resultaten, voorbij ook aan de binding aan dualiteit en zelfs bevrijding.

Voorbij ervaringen

Soms ontstaat er spontaan een opening, een gat in je normale geconditioneerde bewustzijn, een plotselinge opening. Dit gebeurt alleen als je opgehouden bent om te denken in termen als mediteren, meditator en object van mediteren. Het is een glimp van de werkelijkheid, een plotselinge flits van inzicht. Dat gebeurt eerst onregelmatig en dan geleidelijk aan meer en meer. Misschien zal het zich niet voordoen als een spetterende en explosieve ervaring maar misschien  juist als een moment van grote eenvoud.

• Bega niet de vergissing om deze ervaringen met opzet te willen herhalen. Dit kan de spontaniteit en natuurlijkheid van de werkelijkheid geweld aan doen.

• Naar alle waarschijnlijkheid zal bovenstaande beschrijving van de drie fundamentele aspecten en de beoefening van meditatie erg vaag lijken en niet erg tot the point.

• Dit is onvermijdelijk omdat wat het probeert te beschrijven niet alleen gewone gedachten te boven gaat maar tegelijkertijd uitnodigt tot een praktijk die in essentie een staat van zijn is.

• De woorden zijn eenvoudigweg  een vorm van ‘upaya’ d.i. een vaardig middel. Ze zijn een aanwijzing. Volg je de aanwijzing dan kunnen je innerlijke, natuurlijke wijsheid en volmaakte handeling zich op spontane wijze manifesteren.

 voetnoten:

1 De cyclus van geboorte, dood en wedergeboorte

2 De staat van bevrijding van het cyclische bestaan

3 letterlijk “leegte”, “ongeldig”; de waarheid dat elk geconditioneerd bestaan vergankelijk is en geen permanente identiteit heeft

4 letterlijk. “drie lichamen”; de lichamen waardoor een boeddha tegelijk één is met het absolute en zich manifesteert in de relatieve wereld

5 letterlijki. “opslaghuisbewustzijn”; het basis- of grondbewustzijn waaruit alle ervaringen voortkomen

6 Wijsheid, opgericht in de realisatie van sunyata

7 Bekwame middelen

8 Wiel- of bloemachtige centra van subtiele energie (prana) in het menselijk lichaam.

Met dank aan Shambhala Sun Magazine en Tibetanbuddhistaltar.